Met een gum kunnen we woorden en lijnen wissen, vervagen of gedeeltelijk weghalen. Met andere woorden: dankzij een gum kun je na een fout altijd weer opnieuw beginnen. Dat is de gedachte achter het project GUM waarmee de Helmondse Cacaofabriek tot en met 13 mei 2018 op verschillende manieren uitpakt. Gum omvat een expositie, films, muziek, een beeldhouwproject en speciale rondleidingen voor dementerende mensen.
door Anja van den Akker
“Fouten maken is menselijk en gum is de grote goedmaker”, stelt de Helmondse kunstenaar en verzamelaar Paul Dirks in zijn zojuist verschenen GUM-boek. Daarin schetst hij de historie en vooral de betekenis van gum. Zijn potlood- en gumverzameling, maar vooral zijn filosofie over de ruimte en nieuwe kansen die gum ons biedt, inspireerde de Cacaofabriek tot een groots project. Er zijn immers genoeg films over mensen die zich ‘uitgegumd’ voelen door de maatschappij. Talloze kunstenaars spelen met het verwijderen en opnieuw beginnen, musici vullen stiltes door het weglaten van noten, dementerende mensen kampen met een geheugen waaruit steeds meer herinneringen vervagen. In feite is gum overal. Zelfs in het digitale tijdperk, maar dan hebben we het over de deleteknop.
Jet Nijkamp – Danser- geënte paardenkastanje Vondelpark
Gumkaart
In het rijk geïllustreerde GUM-boek, dat in de Cacaofabriek te koop is, doet Dirks niet alleen de fabricage van gum uit de doeken. De historie van dit stukje rubber gaat zeker tweehonderd jaar terug. Hij toont ook een gumkaart van Duitse steden, schrijfmachinegummen, elektrische gummachines, examengummen, doosjes en verpakkingen, sluitzegels en winkelkastjes. Dirks heeft bovendien achttien dichters en auteurs gevonden die in zijn boek een vers of verhaal aan gum hebben gewijd. Van Wim Daniëls en Ingmar Heytze, tot Ellen Deckwitz en Tania Heimans, allemaal lieten zij zich inspireren door de mogelijkheden van het gum: de vervaging, de kunst van het weglaten, het grijpen van nieuwe kansen.
Tot slot bevat het boek werken van vierentwintig beeldende kunstenaars die zich allemaal op het thema gum hebben gestort. Hun werk is te zien op de expositie in de Cacaofabriek, behalve dat van Alowieke van Beusekom. Zij heeft daar heel bewust voor gekozen, legt ze uit. “Ik heb mijn oude leven letterlijk uitgegumd. Met dingen die af zijn kan ik niks. Ik heb mijn fotoboeken verzwaard in de gracht laten zakken, heb mijn eigen huisje gebouwd en ben helemaal opnieuw begonnen. Dat voelt goed. Daarom leek het me passend wel in het boek te staan, maar niet mee te doen aan de expositie.”
Ingrid Berger – Haunted (houtskool op papier)
Gezichten
Het zal niet verbazen dat bijna al het werk op de tentoonstelling is uitgevoerd in houtskool, pastelkrijt, potlood of grafiet op papier. Met hier en daar een vleugje inkt, oliepastel of aquarelverf. Deze materialen zijn immers bij uitstek geschikt om uit te gummen en te vervagen. Zo poetste Marli Turion stukken van gezichten weg waardoor de resterende delen extra zeggingskracht krijgen. De kunstenaars gebruikten niet zozeer gum om fouten te herstellen, maar meer om hun tekening te versterken.
Hans de Wit maakte een enorm monster: pastel en houtskool op papier, met een vleugje kleur. Maar zwart-wit voert de boventoon op deze gevarieerde en inspirerende tentoonstelling. De enige die echt met kleur heeft gewerkt is Jet Nijkamp, van wie de Danser – geënte Paardenkastanje Vondelpark je al bij binnenkomst toelacht. En niet te vergeten: in de vitrines ligt een deel van de bijzondere verzameling gummen van Paul Dirks.
In het Brugwachtershuisje recht tegenover de Cacaofabriek strijkt de komende tijd elke dag een beeldhouwer neer. Want beeldhouwen is het ultieme weghalen van materiaal, gummen in steen. Het publiek mag in- en uitlopen.
Karin Rianne Westendorp (3 x Zonder titel)
Windkracht
Pianist, dirigent en componist Reinbert de Leeuw, die vaak stiltes laat vallen waarin je meent tóch iets te horen, speelt op zaterdag 14 april 2018 werk van de Franse componist Erik Satie. Satie is een meester in het weglaten van noten. De Leeuw en Satie lijken in deze context een uitstekende combinatie. Een accordeonconcert in samenwerking met de stichting Windkracht (die zich inzet voor mensen met een lichamelijke beperking) op zondag 8 april en Concert VIJF! met vijf vrouwen op zondag 22 april vallen eveneens binnen de lijntjes van GUM.
Dan komt er nog een aantal films die in het thema passen: The End of Fear (een documentaire over de aanslag op het doek Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue III in 1986), Daniel Blake (een arbeidsongeschikte timmerman telt niet meer mee en wordt vermalen in de bureaucratische molen), MAM (Adelheid Roosen filmde haar dementerende moeder), Michel, acteur verliest de woorden (acteur met afasie, raakt zijn taal kwijt).
Marli Turion – Muze 1 t/m 8 (houtskool en pastel op papier)
Tot slot is er het project Spraakmakend waarbij mensen met beginnende dementie een rondleiding krijgen. Zij kunnen zich daarbij helemaal storten op het nu, zonder te worden gehinderd door hun haperende geheugen. Volgens programmeur Juliënne Tullemans blijkt uit eerdere ervaringen elders dat dit vaak heel verrassend uitpakt.
GUM, tot en met 13 mei 2018 in de Cacaofabriek Helmond.
Afbeelding boven: Hans de Wit – Monster (pastel en houtskool op papier)
© Brabant Cultureel 2018