In de roman Spoetnik van Martijn Neggers ruik je het angstzweet

Martijn Neggers is een druk baasje. Hij schrijft gedichten, verhalen, theaterteksten en soms columns in de krant. Hij maakte deel uit van literair theater Zware Laarzen en was mede-hoofdredacteur van literaire krant De Titaan. Onlangs verscheen zijn tweede roman Spoetnik, een tragisch en soms huiveringwekkend boek.

door Emmanuel Naaijkens

De foto op de cover van de nieuwe roman Spoetnik van Martijn Neggers (Eindhoven 1987) zet je als lezer op het verkeerde been. We zien een meer dan voloptueuze mevrouw in een scootmobiel, met op haar buik een klein keffertje in een hondenpakje. Aan de voorkant van het voertuig hangen allerlei knuffels. Het kan niet anders, denk je als je nog aan de eerste bladzijde moet beginnen, of de auteur gaat in zijn roman flink los op het plebs, maakt met satanisch genoegen de gewone man en vrouw belachelijk. De toon is gezet, denk je.

Vooronderstelling
En in het eerste deel van Spoetnik lijkt die vooronderstelling bevestigd te worden. Hoofdpersoon is Joris van der Werff, docent maatschappij en geschiedenis, die in 2016 vanuit Amsterdam naar Helmond is verhuisd omdat er in de hoofdstad geen werk is. Beetje vreemd, want juist in de Randstad is een schreeuwend tekort aan leraren. Maar goed, het gaat hier om fictie, zullen we maar denken. Joris heeft geen gelukkige jeugd, zijn vader overlijdt als hij tien is en zijn moeder raakt daarna in een diepe depressie.

In Helmond hoopt hij, 32 jaar oud, een nieuwe start te kunnen maken. Hij is als docent aangenomen op het Carolus Borromeuscollege en heeft een huisje gekocht in de Spoetnikstraat. Een klein straatje met negen huizen in een volksbuurt, het is er ons kent ons. Over zijn nieuwe woonplaats is Joris weinig complimenteus. ‘Helmond is lelijk, vies, de mensen stinken er en niemand spreekt er Nederlands. Laat staan dat ze weten hoe de trias politica in elkaar zit, of wie Betje Wolff en Aagje Deken zijn.’

Wat heeft de intellectuele Joris van der Werff in hemelsnaam te zoeken in die straat, in die wijk? Het antwoord is simpel, de huizen zijn er goedkoop. Zijn buurtgenoten gedogen hem aanvankelijk, al vinden ze hem een rare snuiter. Hij doet onhandige pogingen om relaties aan te knopen in de buurt, maar bereikt het tegendeel. Joris kan het Helmonds dialect nauwelijks verstaan. ‘Diejenduutneks nèh’, zegt een buurman bijvoorbeeld over zijn hond. Het is gedaan met de gewapende vrede als Joris, als enige in de straat een flinke prijs in de Postcodeloterij wint. Dan keert iedereen zich tegen hem.

De weifelende en onzekere Joris bakt er als leraar ook weinig van. Hij kan absoluut geen orde houden. De leerlingen zijn als bloedhonden. ‘Ze kunnen het ruiken, Van de Werff. Ze ruiken je zenuwen. En ze zien je shirt langzaam nat worden. […] Dan weten ze genoeg hoor. Dan hebben ze beet’, houdt zijn omhooggevallen directeur Joris voor.

Duivels
Martijn Neggers beschrijft indringend en overtuigend de scenes in de klas. Als lezer zweet je mee met het slachtoffer. Neggers put wellicht uit zijn eigen ervaringen als docent Nederlands. Nee, het is allesbehalve reclame voor het leraarschap. De scenes haalden bij mij herinneringen naar boven uit mijn eigen middelbare schooltijd. Ook wij hadden er als leerlingen een duivels plezier in om zwakke leraren te treiteren tot ze braken. Achteraf vraag je je af hoe het toch mogelijk is dat je je zo hebt laten meeslepen in die collectieve pesterij.

Spoetnik gaat over de eenling die hunkert naar liefdevolle aandacht van zijn omgeving en die gezien en gekend wil worden. Het boek gaat ook over integratie en xenofobie, over de ‘boze burger’ waar de politiek de mond van vol heeft. Over groepsdruk en intimidatie. Martijn Neggers vertelt het verhaal zonder veel opsmuk. Je zult bij hem geen fraaie volzinnen aantreffen, zijn taalgebruik is sober en direct. Spoetnik is een tragikomische geschiedenis, staat er op de achterflap. Vergeet het komische, het is nu en dan huiveringwekkend. Uiteindelijk sluit de buurt Joris in haar armen, maar de prijs is hoog. Hoe hoog? Lees het boek.