Boekhandelaar Stein Spijkerman: “Dit is mijn paradijsje en voor veel klanten óók”

De Eindhovense boekhandelaar Stein Spijkerman (64) zal nooit lectuur verkopen die hij totaal niet kent. Liever ook geen boeken waar hij niet achterstaat, en ook geen koffie. Al zeventien jaar komen de klanten op zijn eigenzinnige boekenvoorraad af met vaak de vraag: Meneer Spijkerman, wat raadt u zoal aan?

door Anja van den Akker

Achter de stapels literatuur, helemaal achterin zijn boekhandel aan de Kleine Berg 5 in Eindhoven, is meneer Spijkerman altijd te vinden. Dat de voornaam Stein is, weet zijn – hoofdzakelijk vrouwelijke – clientèle ook wel, maar lang niet iedereen spreekt hem zo aan. Spijkerman is een belezen autoriteit die je desgewenst precies vertelt waar een boek over gaat. En als hij je wat beter kent, kan hij óók nog eens goed inschatten of een titel iets voor je is. Die gouden combinatie trekt veel vaste bezoekers.

Hypes
Stein Spijkerman is eigenzinnig, moet niets hebben van hypes en vaart zijn eigen koers. Dat alles maakt dat hij zijn hoofd boven water weet te houden in de tanende boekenbranche. “Wat hier niet in de winkel ligt, kan ik op verzoek altijd bestellen. Met regionale of lokale uitgaven hou ik me niet zo bezig. Die hebben vaak meer nostalgische dan inhoudelijke waarde.”

Hij weet nog precies hoe hij op deze plek begon. “Het was in het laatste jaar van de gulden, zo kan ik het goed onthouden. Daarvoor had ik een aantal jaren huiswerkbegeleiding gegeven en werkte ik in een andere boekwinkel: De Mol aan de Jan van Lieshoutstraat in Eindhoven. Die had ik in de jaren negentig van de vorige eeuw overgenomen. De Mol stond te boek als een linkse boekhandel. Het hele werk van Marx en Lenin had ik er op de planken. Ik ben altijd politiek geïnteresseerd geweest. Maar vanwege mijn studie Nederlands kwam daar toch langzamerhand steeds meer liefde voor literatuur bij en schroefde ik het aantal politieke boeken terug.”

De bouw van winkelcentrum de Heuvelgalerie betekende het einde van De Mol. “Dat deed zeer. Maar de boekhandel bleef kriebelen. Ik moest investeren, dat begreep ik goed. Dus ging ik diep nadenken over wat ik wel en niet wilde. Reisboeken en kinderboeken vielen af. Uiteindelijk besloot ik een literaire boekhandel te beginnen. Echter alleen met romans en literatuur waar ik zelf achter sta. Ik lees ontzettend veel. Ja, ook de zogeheten hypes.”

Op voorraad
Het boekenpanel van het tv-programma De Wereld Draait Door weet heel goed hoe je zo’n hype bewerkstelligt, beaamt hij. “Maar ik moet toegeven dat wat dit panel uitzoekt, niet verkeerd is. Het zijn altijd wel goede keuzes.” Hypes van het meer commerciële kaliber, zoals de nieuwste Dan Brown of Simone van der Vlugt – boeken die vaak in hoge stapels bij de Bruna liggen – daar doet hij niet aan mee. Dan Brown heeft hij in zeer bescheiden hoeveelheid op voorraad “maar die raad ik dan niet aan”. Van der Vlugt verkoopt hij niet. Slechts op bestelling.

“Ik lever graag alleen boeken die goed zijn geschreven en dat geldt niet voor het werk van Van der Vlugt. Ik heb een paar titels van haar gelezen en het valt me op dat zij erg werkt met de thema’s van deze tijd. Dus koken, aandacht voor het interieur, dat soort dingen. Ze gaat bovendien steeds uit van het slachtoffer en niet van de dader. En dat terwijl de dader juist heel interessant is. Onze hele rechtspraak gaat trouwens uit van het slachtoffer. In Scandinavische thrillers zie je veel meer aandacht voor de motieven van de dader.”

“Kijk, de Bouquetreeks die je in supermarkten of bij sigarenhandelaar kunt kopen, is gewoon eerlijk slecht. Tegenwoordig hebben we dameslectuur die literaire thriller heet, maar hetzelfde vermaak biedt als die Bouquetreeks. Deze thrillers krijgen een sausje waardoor het lijkt alsof het nog wat is. Maar eerlijk gezegd praat ik liever over positieve dingen dan over slechte literatuur. Dus over de boeken die hier wél liggen. Ik heb ze bijna allemaal gelezen en weet op zijn minst wat erin staat. In dit vak moet je alles goed bijhouden.”

Als Spijkerman een lijstje mag opstellen van de beste boeken die hij ooit heeft gelezen, komt hij uit op Oblomov van Ivan Gontsjarov, Austerlitz van W.G. Sebald, Het hout van Jeroen Brouwers, alle werk van A.F.Th. (hij is grote fan van Van der Heijden) en Jan Wolkers. “Oblomov is fantastisch geschreven, het boek is geestig en heeft diepgang. Het verhaal gaat over een man die schijnbaar niets doet in een bepaalde sociale context. Een prachtig voorbeeld van Russische literatuur waar ik zo van hou. De liefde voor het boek heb ik van mijn moeder meegekregen. Zij las heel veel. Ik heb ooit op de bieb gewerkt en nam stiekem weleens een boek mee naar huis. Ik heb veel tijd in mijn leven verlezen, zal ik maar zeggen.”

Naturalisme
De periode 1850-1910 vindt hij een mooie episode uit de wereldliteratuur. “In de VS verschijnt dan Moby Dick van Herman Melville, Frankrijk heeft Gustave Flaubert en Engeland Charles Dickens. In Rusland zien we Fjodor Dostojevski, Ivan Gontsjarov, Leo Tolstjoi, Ivan Toergenjev en Nikolaj Gogol, Nederland valt op met auteurs als Louis Couperus en Marcellus Emants. Het is de periode van het naturalisme, alles valt samen in allerlei landen. Dan krijg je prachtige literatuur. Van de Russische literatuur uit die tijd heb ik zowat alles gelezen.”

Van een e-reader moet hij persoonlijk niets hebben. “Ik snap dat het voor mensen op leeftijd handig is als je de letters kunt vergroten. Of als je veel reist, boeken vaak te zwaar zijn om mee te sjouwen. Maar ikzelf vind een e-reader funest voor het lezen. Veel jongere mensen gaan dan ook zappen tussen de verschillende boeken. Dat is niet de bedoeling. Ik besef dat de e-reader steeds belangrijker wordt. Maar lezen via papier beklijft meer. Ook luisterboeken geven een totaal andere beleving. Op papier komt alles echt veel directer binnen. Je hebt geduld nodig om te lezen. De jeugd heeft dat niet meer, alles mag maar maximaal twintig minuten duren. Ikzelf lees niet gemakkelijk van een scherm. Al die alternatieven zijn niet mijn beleving. Ik keur ze niet volledig af, het is nu eenmaal zo. We denken steeds meer in beelden, dat is misschien ook wel weer ergens goed voor.”

Zijn publiek bestaat vooral uit vrouwen tussen de veertig en zeventig jaar die romans willen lezen. Daar drijven volgens hem de meeste boekhandels op. “Mannen willen vaak een doel, een waarde waarmee ze iets kunnen bereiken. Vrouwen lezen meer om zich te amuseren en zoeken een andere manier van zingeving. Ik vrees dat binnen vijf à tien jaar tweederde van de boekwinkels zal zijn verdwenen. Ik blijf nog wel even bestaan, op mijn leeftijd heb ik de meeste tijd gehad. Ik woon boven de winkel, organiseer veel boekbesprekingen en leid zo’n twaalf boekenclubs. Dat is goud voor de boekhandel. Ik zie maandelijks zeker tachtig mensen uit die clubs; het zijn hele leuke avonden die mooie sociale contacten opleveren. De gezelschappen zijn hecht, de mensen delen er intiemere momenten door de dingen die ze samen lezen en waarover ze praten. Soms vormen zich clubjes die op stap gaan. Je komt door dat samen lezen een laagje dieper.”

Pseudoniem
Natuurlijk heeft hij er weleens over nagedacht om zelf een boek te schrijven. “Dan droom ik ervan dat er drommen mensen voor de winkel staan voor mijn boek dat ik onder een pseudoniem heb geschreven. Het is een verhaal over een onbetrouwbare verteller en het leven, deels autobiografisch natuurlijk”, knipoogt hij. Maar alle gekheid op een stokje: “Ik heb het geprobeerd, maar je hebt rust en discipline nodig om een boek te kunnen schrijven. Je hoeft er nog niet eens zoveel voor gelezen te hebben. Als ik me een halfjaar zou terugtrekken, zou ik het vermoedelijk kunnen. Uiteraard wil ik wel een bijzonder boek schrijven Ik heb enorm veel gelezen, maar zal nooit de grote romanschrijvers kunnen evenaren.”

Valt het boek niet wat aantrekkelijker te maken? Zouden een leukere opmaak en meer illustraties wellicht kunnen leiden tot meer verkoop? “Je ziet dat wel in kinderboeken. Strips lezen natuurlijk ook lekker weg, maar dat is een totaal andere manier van lezen. Ik geloof niet dat meer en mooier beeld de oplossing is. Ik denk wel dat de echt grote boekhandels blijven. Die bieden dan veel meer producten aan. Zoals een kopje koffie, dvd’s, games, et cetera. In de verhouding dertig procent boeken en de rest andere producten zoals kunst, tijdschriften en computerprogramma’s. Maar ik wil geen koffie in mijn zaak. Die krijg je hier ook niet. Er zijn al genoeg adressen waar je dat kunt drinken. Die context vind ik persoonlijk niks. Net zomin als winkels waar je alcohol kunt krijgen. Ik ben blij dat ik die trend niet meer hoef mee te maken. Ik heb prachtige periodes gekend in de boekhandel. De huidige ontlezing is tragisch voor de winkels en de uitgeverijen. Maar voorlopig geniet ik nog van deze plek. Zonder e-books, e-readers of koffie. Dit is mijn paradijsje en voor veel klanten óók.”

www.boekhandelspijkerman.nl

 

 

© Brabant Cultureel 2018