Nieuwe politieke wind pakt slecht uit voor philharmonie zuidnederland

Vijf ton minder subsidie van de provincie Noord-Brabant voor philharmonie zuidnederland. Het nieuws kwam voor het symfonieorkest als een donderslag bij heldere hemel, de verbijstering is groot. Maar de bezuiniging hing al langer in de lucht, in de provincie waait een andere politieke wind.

door Emmanuel Naaijkens

Wat is de overeenkomst tussen nieuwe maatregelen tegen de intensieve veehouderij in Noord-Brabant en de korting op de subsidie voor philharmonie zuidnederland? Antwoord: Beide besluiten laten zien dat er een andere bestuurlijke wind waait in het provinciehuis in ’s-Hertogenbosch. Decennialang speelde het CDA een hoofdrol in de provinciale politiek, maar sinds het voorjaar van 2015 staan de christendemocraten aan de zijlijn. Het college van Gedeputeerde Staten (GS) bestaat nu uit vertegenwoordigers van D66, VVD, SP en PvdA.

Voorheen genoten de boeren en Het Brabants Orkest – dat in 2013 is opgegaan in philharmonie zuidnederland, ook wel afgekort als phzn – politieke bescherming door het CDA. Die tijd is nu voorbij. Het recente besluit van GS om, al met ingang van 1 januari 2018, vijfentwintig procent te korten op de twee miljoen euro subsidie was voor het symfonieorkest een ‘klap in het gezicht’. De consequenties zijn nog niet helemaal te overzien, maar dat ze ingrijpend zijn, staat buiten kijf. De intendant en bestuurder van het orkest Stefan Rosu voorziet zelfs dat het doek valt voor phzn, schrijft hij in een brief aan Provinciale Staten, in een laatste poging het fatale besluit van tafel te krijgen.

Om te begrijpen wat er aan de hand is, moeten we teruggaan in de politieke besluitvorming over Het Brabants Orkest. Jarenlang kon dat orkest bestaan dankzij miljoenen subsidies van het Rijk. Af en toe schoof de provincie het orkest extra subsidie toe, zoals in het jaar 2000. Dit tot groot ongenoegen van toenmalig PvdA-Statenlid en burgemeester Piet Zelissen, die in felle bewoordingen de uitzonderingspositie van Het Brabants Orkest hekelde. Achteraf gezien een eerste signaal dat het gezelschap niet meer op onvoorwaardelijke steun van de provinciale politiek kon rekenen.

Reddingsplan
De loyaliteit van de Noordbrabantse politiek wordt echt op de proef gesteld als het kabinet Rutte I in 2011 ongekend diep het mes zet in cultuursubsidies. Het Brabants Orkest en het Limburgs Symfonie Orkest worden hard geraakt met bijna een halvering van het subsidiebedrag. Samen kregen zij tot dan toe 11,5 miljoen euro.

Er komt een reddingsplan met als voorwaarde dat de twee orkesten fuseren. Dat gaat niet zonder slag of stoot, maar in 2013 is de geboorte van philharmonie zuidnederland een feit. Het Rijk wil het fusieorkest financieel blijven steunen, maar ook de provincies zullen fors in de buidel moeten tasten. Provinciale Staten krijgen van GS het voorstel om voor een periode van vier jaar acht miljoen euro ter beschikking te stellen.

In de statenbankjes klinkt gemor, met name vanuit de hoek van D66, SP en PVV. Maar met CDA-gedeputeerde Brigite van Haaften op de post Cultuur en Samenleving is het voorstel een gelopen race. ‘Het Brabants Orkest is een bijzonder orkest, een cultuuricoon van Brabant en een van onze visitekaartjes in de rest van Nederland’ is een van de motiveringen. Wel is er een harde voorwaarde: na vier jaar moet het orkest op eigen benen kunnen staan. De verdeelsleutel van de jaarlijkse subsidies is vanaf dat moment als volgt. Het Rijk geeft zeven miljoen, Noord-Brabant twee miljoen, Limburg 1,75 miljoen, Maastricht twee ton en Eindhoven negentigduizend euro.

Zijspoor
In maart 2015 zijn er verkiezingen voor Provinciale Staten. Er is verlies voor VVD, CDA en PvdA en winst voor SP en D66. De onderhandelingen voor een nieuw college van Gedeputeerde Staten hebben een verrassende uitkomst, de coalitie die Noord-Brabant tot 2019 gaat besturen bestaat uit VVD, SP, D66 en PvdA. Een unicum.

Op zaterdag 2 mei 2015 nemen de toekomstige coalitiepartners in restaurant Molenwijck in Boxtel het beleidsprogramma voor de nieuwe regeerperiode door. De jongerencultuur komt er in Brabant te bekaaid af en dat moet veranderen, vinden de deelnemers. En dat het nieuwe symfonieorkest philharmonie zuidnederland moet inleveren staat ook met zoveel woorden vast.

Henri Swinkels krijgt de portefeuille Cultuur en Samenleving. Hij is van de SP, de partij van eerlijk delen. Voor de socialisten is een klassiek orkest er toch vooral voor de elite. In februari 2016 zet de gedeputeerde in een interview met Brabant Cultureel uiteen dat hij andere accenten wil leggen in het provinciale cultuurbeleid. De subsidiepot is niet alleen voor de bestaande topcultuur, maar ook voor cultuurbeoefening door amateurs, voor innovatieve projecten en voor talentontwikkeling. Versterking van het cultuursysteem heet dat in jargon.

Links-liberaal
Dat die koerswijziging ook philharmonie zuidnederland zal raken is dus al vanaf het aantreden van de links-liberale coalitie zo klaar als een klontje, maar niet in welke omvang. In de Statenvergadering in februari van dit jaar is er ogenschijnlijk nog geen vuiltje aan de lucht. Er ligt een voorstel van Gedeputeerde Staten om tot 2020 jaarlijks twee miljoen euro ter beschikking te stellen. Weliswaar geeft gedeputeerde Swinkels tijdens het debat aan dat alleen de subsidie van 2017 zeker is, maar voor de volgende jaren wordt alvast zes miljoen gereserveerd. Over toekenning van dat bedrag valt een definitief besluit op basis van nog op te stellen toekomstscenario’s.

In het debat is er kritiek op het beleid van het orkest. Het Statenlid Jeroen Hageman (D66) gaat daarin het verst. Hij zegt zich gestoord te hebben aan ‘de arrogante houding van het orkest alsof er niets aan de hand is’. Ook worden in het debat twijfels geuit of het orkest nog wel voldoende draagvlak heeft in de samenleving. Niettemin gaan de Staten, met uitzondering van de PVV, akkoord met het voorstel.

Toekomstscenario’s
Sneller dan verwacht liggen de toekomstscenario’s, opgesteld door adviesbureaus Berenschot en MH Management & Advies, op tafel. Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant trekken daaruit de conclusie dat philharmonie zuidnederland op zijn uitgaven kan bezuinigen door het orkest in te krimpen. Het half miljoen dat daardoor vrijkomt, gaat de provincie inzetten voor een bredere symfonische muziekvoorziening. In een persverklaring van 13 juli 2017 zegt gedeputeerde Swinkels het zo: ‘Brabant heeft een gemêleerd muzieklandschap, veel breder dan enkel de expertise van de philharmonie zuidnederland. We willen graag breder inzetten om deze symfonische voorziening steviger en gevarieerder te maken en meer verschillende initiatieven een kans te geven.’ Hij voelt zich daarin gesteund door een gelijkluidend advies van de Provinciale Adviescommissie Kunsten.

Het nieuws van de bezuiniging slaat bij philharmonie zuidnederland in als een bom. Deze forse ingreep heeft men niet zien aankomen. Het orkest leefde kennelijk in de overtuiging dat het, ondanks de kritische signalen, niet zo’n vaart zou lopen met de bezuiniging.

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het onderzoek van Berenschot cum suis ook niet meteen de alarmbellen deed rinkelen. De drie hoofdscenario’s in het rapport zijn relatief gunstig voor het orkest. Echter, de provincie Noord-Brabant neemt daar als mede-opdrachtgever (de andere is GS van Limburg) geen genoegen mee en betrekt ook drie andere, nauwelijks uitgewerkte scenario’s uit het rapport in zijn oordeel. En laat daar nou een scenario bij zitten dat voorspelt dat philharmonie zuidnederland best met minder budget toe kan, zonder dat de kwaliteit eronder lijdt. ‘Hebbes’, zal het Brabantse college van GS gedacht hebben.

In het pak genaaid
Het is begrijpelijk dat het orkest het gevoel heeft in het pak te zijn genaaid. Een pikante tweet van een van de onderzoekers, Maurits Haenen, geeft daar extra voeding aan. Hij stuurt op 14 juli 2017, de dag nadat gedeputeerde Swinkels de bezuiniging bekendmaakt, dit bericht de wereld in: ‘Is ons rapport gelezen of snel doorgebladerd? Selectief winkelen in een zo sterk en evenwichtig pakket.’ Om er Trumpiaans aan toe te voegen ‘very bad’. Het is een harde politieke les voor het orkest.

De kwestie doet de verhouding met het provinciebestuur van Limburg geen goed. Daar is geschokt gereageerd op het nieuws uit Noord-Brabant. De provincie Limburg stelt in een verklaring onder meer: ‘Korten op de subsidie doet geen recht aan de kwaliteit en impact van het orkest voor Zuid-Nederland.’ En met een sneer naar de buren in Brabant: ‘Nu de Haagse betrokkenheid afneemt dienen provincies hun culturele infrastructuur in stand te houden en zeker niet te korten.’

Vestigingsplaats
Limburg staat nog steeds onvoorwaardelijk achter het orkest, maar gaat nu in samenspraak met het phzn onderzoeken wat de consequenties zijn van het besluit van Noord-Brabant. Deze provincie draagt op basis van het aantal inwoners veel meer bij aan instandhouding van het orkest dan Noord-Brabant, respectievelijk € 1,56 per inwoner, versus € 0,81 per inwoner (straks € 0,61).

Het valt verder te verwachten dat de vestigingsplaats van het orkest opnieuw tegen het licht wordt gehouden. Officieel heeft het orkest nu zowel in Eindhoven als Maastricht zijn thuisbasis. Het is niet uit te sluiten dat de hoofdstad van Limburg straks de enige vestigingsplaats is. Als philharmonie zuidnederland dan nog bestaat.

(Dit is deel 1 over philharmonie zuidnederland. Deel 2 verschijnt binnenkort en gaat over het verweer van het orkest)

Een analyse van het nieuwe cultuurbeleid van Noord-Brabant [2016].

Een interview met gedeputeerde Henri Swinkels [2015].

Antwoorden van GS op schriftelijke vragen van de CDA-fractie over de kwestie

Op vrijdag 8 september is er van van 9.00 tot 10.00 uur een openbare Themabijeenkomst Samenleving op het provinciehuis. Gedeputeerde Swinkels geeft een korte toelichting op het besluit, waarna de fracties kunnen reageren.

© Brabant Cultureel 2017