Het verdriet van Tilburg na een eeuw nog steeds springlevend

De moord op Marietje Kessels is hét verhaal van Tilburg, stad van textielarbeiders, fabrikanten en katholieke suprematie. In een nieuwe musical die het plaatselijke verre overstijgt, toont de Stichting  Muziektheater Tilburg aan, dat de ingrediënten van een verkrachting en moord in 1900 nog steeds intrigeren.

door JACE van de Ven

In de zomervakantie van het jaar 1900 wordt in Tilburg de elfjarige dochter van een fabrikant, Marietje Kessels, vermoord en in een kerk verstopt. Na dagen wanordelijk politiespeurwerk wordt zij onder het kerkdak gevonden, verkracht en gewurgd. De zaak wordt landelijk nieuws en houdt twee jaar lang de gemoederen bezig. Zo lang loopt de rechtszaak tegen de verdachte, schilder Gust Mutsaers, die in de kerk aan het werk was. Hij wordt uiteindelijk vrijgesproken, omdat er tal van onopgeloste vragen zijn die doen vermoeden dat de koster en de pastoor van de kerk er meer van moeten weten, maar de Brabantse, katholiek getinte Justitie, grijpt niet in.

Geheel volgens de kerkelijke hiërarchie die rond 1900 in Tilburg gold, is de pastoor zelfs nooit verhoord door de politie. Een kerkelijke hoogwaardigheidsbekleder verhoren, zoiets kon destijds niet in de meest katholieke stad van Nederland. Geen wonder dat socialistische kranten hun pijlen richtten op de katholieke koehandel rond de moord die elk spoor dat naar de katholieke kerk wees, bij voorbaat probeerde weg te vagen. Daardoor ontstond er in de stad een cultuur van mythes en achterklap rond de moord. Iedere Tilburgse familie kende zijn eigen waarheid en ‘wist’ wie de dader was. Pas na de Tweede Wereldoorlog nam dat gespeculeer enigszins af.

Vooroordelen
Maar toen verscheen in 1988 het boek Moordhoek van Ed Schilders. Daarin wordt de zaak-Kessels op knappe wijze gereconstrueerd, los van vooroordelen zoals die in 1900 bestonden. Dan blijkt dat de rechtsgang destijds wel degelijk is gefrustreerd door de kerkelijke en plaatselijke wereldlijke macht. Mede daardoor is ook een eeuw later niet met zekerheid een dader aan te wijzen, maar blijft het ongelofelijk dat de pastoor van de kerk niet op zijn minst door de politie werd verhoord.

De zaak Marietje Kessels kwam al eerder op toneel. In 1996 bracht ONS Theaterproducties Marietje Kessels, waarin het historische verhaal werd verweven met eigentijdse uitwassen van seksueel misbruik. In 2011 kwam dezelfde groep, intussen DrieOns geheten, met Kessels dat minder ging over het vermoorde meisje uit 1900 dan wel over wie Marietje Kessels zou zijn geweest als ze in onze tijd had geleefd.

Niets van dit soort interpretaties in de nieuwe musical Moordhoek van Stichting Muziektheater Tilburg. Hier wordt vrij getrouw de reconstructie uit het gelijknamige boek van Ed Schilders gevolgd, hetgeen een soort van thriller in 1900 oplevert met alle spanning, dramatiek en volkse inkleuring vandien. Het begin en het eind van het stuk zijn de enige voorzichtige uitstapjes uit het boek. De musical begint met de sloop van de H. Hartkerk in 1975, de kerk waar Marietje Kessels werd vermoord. Een dame op leeftijd zit op een omgevallen zuil, compleet met de trechter eraan waarmee een zuil naar boven toe uitloopt in de gewelven. Onder het kerkdak, in een dergelijke trechter werd in 1900 het lijk van Marietje gevonden.

Niet vergeten
Een meisje van de leeftijd van Marietje komt op de dame af. Die zegt tegen haar dat er dingen zijn die je niet mag vergeten. De Marietje van 1900 waarschuwt het Marietje van nu. Aan het eind komt dit tafereel even terug. Dat is alles, verder volgt men alleen het boek. Dat levert veel korte scènes op en een complex verhaal dat – daarvoor een vet compliment – volkomen helder wordt gehouden door scriptauteur Anne Simkens en regisseur Geertje Hochstenbach. Om dat waar te kunnen maken mogen zij vormgever Simon Haen heel dankbaar zijn. Hij ontwierp een vrij realistisch en monumentaal 1900-decor met minimale stileringen en een roterende schijf op de vloer, waardoor de ene scène na de andere zonder enig tijdverlies kan worden binnengeschoven. Decor en verdere vormgeving vormen een prachtige eenheid met de kostuums van Jolanda Hendriks die het volkse tijdsbeeld in al hun soberheid op treffende wijze weten te verbeelden.

Nadeel van die aanpak is wel dat het stuk geen echte hoofdrolspeler krijgt. De rol van de vermeende dader Gust Mutsaers legt daarvoor te weinig gewicht in de schaal, advocaat Pels Rijcken komt te laat in beeld en heeft ook een te dienende rol. Waarschijnlijk had men daarvoor de rol van de pastoor nog wat meer moeten benadrukken. In het begin van het stuk zegt hij tegen de ouders van Marietje: “U bent een kind verloren, maar ik ben alles verloren.” Een dergelijke pregnante mededeling had best wat meer gevolg kunnen krijgen door de persoonlijke strijd van de pastoor op de achtergrond in beeld te brengen. Nu blijft het erbij dat hij het politie-onderzoek naar de waarheid tracht te frustreren, want ze zouden wel eens bij hem als dader uit kunnen komen. Maar een persoonlijke strijd van de man over zich schuldig en verloren voelen om wat hij mogelijk gedaan heeft, zien we nauwelijks. De pastoor had in mijn ogen de protagonist moeten zijn.

Daderschap pastoor
Daarmee was het boek van Schilders geen geweld aangedaan, want na lezing van Moordhoek is het daderschap van de pastoor de meest voor de hand liggende conclusie die de lezer kan maken. Nu blijft Moordhoek, hoe kundig en geïnspireerd het ook gemaakt is, niet meer en niet minder dan een chronologisch verslag van een stel intrigerende gebeurtenissen. Wel mooi in beeld gebracht.

Betekent dat dan dat er aan de dramatiek van het verhaal voorbij wordt gegaan? Dat niet. Niet bij de moeders bijvoorbeeld. De moeder van verdachte Mutsaers, Sandra Schollen – prachtige stem – en die van Marietje Kessels, Maaike Hermans  – iets te gespannen zingend tijdens de première – krijgen alle ruimte om hun emoties te tonen. In het laatste geval gebeurt dat via een lied over een kinderjurk die nooit gedragen zal worden, waarmee na de pauze wordt begonnen en waarmee het publiek weer onmiddellijk terug in de tragedie kan stappen.

Daarbij wordt het geholpen door de bewogen muziek van Ron Antens die een orkest van twintig mensen leidt dat redelijk volwaardig klinkt. Boven een basis van strijkers komen vooral de koperblazers soms prachtig over in muziek die mededogen en passie in zich draagt en op juiste momenten het drama weet te onderstrepen.

Bezetting
In totaal staat er een bezetting van veertig professionals en amateurs op het toneel met onder andere goede rollen van Marco Geboers als commissaris Caarls, Jack Breikers als pastoor George van Zinnicq Bergmann en Walter Jansen als advocaat Frans Pels Rijcken. Stichting Muziektheater Tilburg is erin geslaagd om een ingewikkeld en oud verhaal om te zetten in een nieuwe musical die niet alleen in Tilburg maar overal gezien en gehoord mag worden. Bravo voor iedereen, van grimeur tot stemcoach, maar vooral een bravo voor componist en dirigent Ron Antens die het voortouw nam en deze omvangrijke organisatie in beweging bracht.

Moordhoek, musical van Ron Antens (muziek) en Anne Simkens (script) gebaseerd op het gelijknamige boek van Ed Schilders. Regie Geertje Hochstenbach. Nog te zien 13 mei om 20.15 uur en 14 mei om 14.30 uur in Theaters Tilburg.

www.theaterstilburg.nl

 

 

© Brabant Cultureel mei 2017