Silhouetten van Ties Poeth perfect op hun plaats in Leuvens museum

‘Artis natura docet’, de natuur leert het de kunst. De Amsterdamse dierentuin dankt er zijn naam aan en het is een waarheid als een koe. Kunst maken begint bij goed kijken naar de wereld om je heen. Ties Poeth uit Breda laat zich inspireren door dieren in musea en brengt die tot leven in uit zwart karton gesneden silhouetten. En elk dier, elk silhouet vertelt een verhaal. Nu in het Museum voor Dierkunde in Leuven.

door Lauran Toorians

Het Museum voor Dierkunde in Leuven afficheert zich als een ‘verborgen schat’ en dat is niet onterecht. Hoewel centraal in de stad gelegen, loop je er achteloos aan voorbij als je niet vooraf al weet achter welke deur het schuilgaat. En dat terwijl die deur ‘tijdens diensturen (8u – 17 u)’ altijd open is en de toegang gratis. De collectie in het museum is bijeengebracht sinds 1850 tot nu en heeft als doel om de studenten een ‘tastbaar’ beeld te geven van de diversiteit van het dierenrijk. Maar iedereen is dus welkom in dit museum zonder poespas. De presentatie doet wat archaïsch aan en het is duidelijk dat het hier gaat om kennisoverdracht, niet om een esthetische presentatie. Dat laatste is dan natuurlijk weer betrekkelijk, want een kwestie van smaak en voor de liefhebber is dit een pracht van een museum.

Met een scherp mesje uit zwart karton

Zo’n liefhebber is overduidelijk Ties Poeth die tot halverwege februari 2025 in het museum exposeert met zijn silhouetten van zoölogische musea en dieren in dit en vergelijkbare musea. Poeth is als beeldend kunstenaar een duizendpoot die zich de laatste jaren heeft gestort op silhouetten die hij met een scherp mesje snijdt uit zwart karton en vervolgens toont op een witte ondergrond, al dan niet vanaf de achterzijde belicht. Hij doet dat met zoveel detail en soms zulke dunne lijnen dat het lijkt dat je naar een pentekening kijkt, of naar een stilstaand schimmenspel.

Natuurhistorische musea met opgezette dieren en geprepareerde skeletten fascineren Poeth en vormen een belangrijk onderwerp. Dat heeft er deels mee te maken dat hij opgroeide in Tegelen, waar het nabijgelegen missiemuseum in Steyl al vroeg zijn aandacht had. Hij wijdde er een hele reeks silhouetten aan die hij daar exposeerde en ook onderbracht in een fraai boek. Nu, in Leuven, zijn enkele van die prenten (om ze zo maar te noemen) uit Steyl opnieuw te zien, maar ook het Leuvense museum zelf werd uiteraard vereeuwigd, evenals tal van andere beroemde en minder bekende musea met fascinerende bewoners. In Leuven zijn de silhouetten grotendeels geplaatst in groepen verspreid tussen de vitrines en dat oogt alsof ze daar gewoon horen.

Dat geeft aanleiding tot mooie reflecties. Soms moet je even opzij of omkijken om het onderwerp van een prent ‘in het echt’ te zien, soms vult het aan door je bij een ander museum te laten binnenkijken en soms levert het commentaar, van humoristisch tot bloedserieus. Zo zijn er ook silhouetten van de pioniers die dit en enkele andere musea hebben gesticht en daarmee een standpunt innamen voor of juist tegen Darwin. Pierre-Joseph Van Beneden, de oprichter van het Leuvense museum, was een paleontoloog en zoöloog van naam, maar ook een overtuigd katholiek die zich verzette tegen de evolutieleer. Zijn zoon Edouard trad in de voetsporen van de vader en stichtte in Luik een vergelijkbaar museum. Maar hij nam afstand van de kerk en omhelsde de leer van Darwin.

Een veilig onderkomen

Een andere vorm van commentaar levert dan weer de ‘Mastodont Deinotherium of prodeinotherium’ in het Natuurhistorisch Museum in Kiev, Oekraïne. Die staat in de versie van Poeth apart van alle andere prenten onderin een vitrine. Zoals nu ook Oekraïne zelf buiten de orde is geplaatst, lijkt Ties Poeth hiermee te willen zeggen.

Maar net als voor dit uitgestorven slurfdier biedt dit museum – en bieden vergelijkbare musea – een veilig onderkomen voor zeldzame en minder zeldzame dieren uit alle tijden en van overal ter wereld, in Leuven van een opgezette postduif tot een exemplaar van de Coelacanth, een vissoort die gold als sinds miljoenen jaren uitgestorven totdat in 1938 bij de kust van Zuid-Afrika een exemplaar werden opgevist. Pas in 1952 werd een tweede exemplaar gevangen en het duurde tot 1988 voordat deze vissen levend en wel in zee konden worden gefilmd. In Leuven is hij nu ook als silhouet te zien. En de grootste blikvanger in het museum is het skelet van een Groenlandse walvis dat aan het plafond hangt en zo de museumzaal domineert.

Voor Ties Poeth lijkt de liefde voor dit onderwerp te draaien om twee polen. Enerzijds is er de belangstelling voor het museum als instituut en de geschiedenis daarvan, en dan met name musea met natuurhistorische en etnografische collecties. En anderzijds vanzelfsprekend de dieren en andere objecten in al hun diversiteit en de verhalen die zij met zich meedragen. Hij beeldt ze niet alleen af in zijn prenten, maar kan er ook enthousiast en schijnbaar eindeloos over vertellen. Hopelijk doen de Leuvense studenten die hij instrueerde als gids langs zijn prenten dat ook. Dan laat deze expositie zien dat natuur en kunst niet tegenover elkaar staan, maar juist in elkaars verlengde liggen.

‘De Magie van Schaduw en Natuur door Ties Poeth’, tot en met 16 februari 2025 in het Museum voor Dierkunde, Charler Deberiotstraat 40 in Leuven.

bio.kuleuven.be/museum

www.tiespoeth.com

Lees ook op Brabant Cultureel:
Bredase animatiefilmer en meubelmaker Ties Poeth wroet in de wereld van grafiek
Ties Poeth eert broeder Berchmans en de Missionarissen van Steyl

© Brabant Cultureel 2024