In de Kunsthal van Museum Helmond zijn al diverse exposities te zien geweest van leden van het wereldberoemde fotoagentschap Magnum. Ook nu is er weer een tentoonstelling van Magnum en ditmaal gaat het specifiek om een groepstentoonstelling van dertien vrouwelijke Magnum-fotografen.
door Joep Eijkens
De foto’s in grijze kaders mogen wij een jaar tonen van fotoagentschap Magnum. Ze zijn aanklikbaar en openen groter in een nieuwe tab.
Kun je zien dat een foto niet door een mannelijke maar een vrouwelijke fotograaf gemaakt is? Dat lijkt me sterk. Fotograferen vrouwen anders dan hun mannelijke collega’s? Dacht het niet. Maar wel is er een verschil waar het gaat om de onderwerpkeuze. Zo zijn sommige onderwerpen (vrijwel) uitsluitend voorbehouden aan vrouwelijke fotografen.
Een duidelijk voorbeeld is Sabiha Çimen (Istanbul 1986) die het leven van Turkse meisjes vastlegt, leerlingen van een Koranschool. Het is uitgesloten dat een mannelijke fotograaf zo vrij de islamitische meisjes en jonge vrouwen kan volgen met zijn camera, als hij al toestemming zou krijgen van hogerhand. Çimens sterke fotoserie maakt deel uit van de tentoonstelling ‘Close Enough. Nieuwe perspectieven van 13 vrouwelijke Magnum fotografen’ in de Kunsthal van Museum Helmond. De tentoonstelling, die eerder te zien was in onder meer het International Center of Photography in New York, werd samengesteld naar aanleiding van het vijfenzeventigjarig bestaan van het befaamde fotoagentschap in 2022.
Veertien fotoseries
Museum Helmond heeft de afgelopen jaren al diverse solotentoonstellingen van Magnum-fotografen in huis gehad, onder meer van zulke grootheden als Josef Koudelka, Carl De Keijzer en Harry Gruyaert. Ditmaal gaat het echter om een groepstentoonstelling. En wel een die bestaat uit veertien fotoseries. Alleen Newsha Tavakolian (Teheran 1981) is vertegenwoordigd met twee projecten, waaronder de video ‘For the Sake of Calmness’ die gaat over PMS, ofwel ernstige klachten die vrouwen kunnen ondervinden in de periode voorafgaand aan hun menstruatie. Ook weer een uitgesproken vrouwelijk onderwerp.
Juist omdat de meeste fotoseries op zichzelf al zeer de moeite waard zijn om goed te bekijken, moet je wel de tijd nemen voor deze expositie met ruim honderdvijftig foto’s en verschillende video’s. Ook de toelichtende zaalteksten zijn tamelijk uitgebreid.
Voor mij springen er drie projecten uit die me het meest boeien. Op de eerste plaats is daar de fraaie, in de vorm van een leporello gepresenteerde fotoserie van Nanna Heitmann (Ulm 1994). Fotografeerde zij aanvankelijk voornamelijk mensen in afgelegen gebieden in Rusland, sinds de invasie van Oekraïne richt de fotografe zich vooral op het ‘militair patriottisme’ waarmee jonge Russen worden geïndoctrineerd. ‘Door moedige en toegewijde mensen als Nanna zien we een glimp van de wereld zoals die echt is, in plaats van hoe deze door de machthebbers wordt voorgesteld’, schrijft de naar Nederland gevluchte Oekraïense kunstenares Julia Ilkiv. Zij is één van de ‘ervaringsdeskundigen en columnisten’ die op verzoek van Museum Helmond hun visie geven op de diverse fotoseries in een aardig, gratis bij de tentoonstelling te krijgen boekje.
Of ze kon overnachten
In een totaal andere wereld komen we terecht bij het fotoproject van Bieke Depoorter (Kortrijk 1986). In 2011 debuteerde zij met het bijzondere fotoboek Ou Menya. Dat is een soort beeldverslag van ontmoetingen tijdens haar zwerftochten door Rusland. Ze gebruikte daarbij een simpel briefje waarin ze mensen vroeg of ze bij hen kon overnachten, aldus heel dicht bij het dagelijks leven van gewone Russen komend. Dezelfde ‘tactiek’ paste Depoorter toe in Egypte, dat zij sinds de Arabische Lente (2011) diverse malen bezocht. Na verloop van tijd voelde ze zich echter steeds meer een buitenstaander, ook als fotograaf.
In 2016 maakte ze de eerste dummy voor een fotoboek. Niet tevreden met het resultaat stelde ze publicatie uit en besloot nog één keer terug te keren. ‘Ik reisde door het land, vroeg Egyptenaren die ik niet had gefotografeerd om hun inzichten op de foto’s in de dummy te schrijven’, vertelt ze in een zaaltekst. ‘Het resultaat is een geschreven dialoog tussen Egyptenaren van diverse sociale, culturele en religieuze achtergronden.’ Zowel op de tentoonstelling als in het uiteindelijk uitgekomen fotoboek As it may be zie je niet alleen de prachtige met Arabisch teksten overdekte kleurenfoto’s – op zichzelf al mooi – maar ook de Engelse vertaling van die teksten.
Dichtbij je onderwerp staan
De titel van de tentoonstelling ‘Close Enough’ is ontleend aan een bekende uitspraak van Robert Capa, de beroemde oorlogsfotograaf die samen met Henri Cartier-Bresson, George Rodger en David Seymour in 1947 aan de wieg stond van Magnum: ‘If your pictures aren’t good enough, you aren’t close enough.’ Oftewel, voor echt goede foto’s moet je dichtbij je onderwerp staan.
Bij Cristina García Rodero (Puertollano Spanje 1949), is dat letterlijk het geval. Tussen 1998 en 2008 verbleef zij regelmatig enige tijd te midden van aanhangers van de Venezolaanse sekte rond María Lionza en legde diverse rituelen, ceremonies en andere gebruiken vast. Je kunt je haast niet voorstellen hoe dicht op de huid zij de al dan niet in extase of uitputting verkerende mensen fotografeert, temeer omdat er dingen gebeuren die, denk ik, door de meesten onder ons niet anders dan als gewelddadig ervaren kunnen worden.
De Spaanse fotografe is niet op de laatste plaats bekend geworden door haar sterke fotoboeken España Oculta (1989) en Rituales en Haití (2001). In laatstgenoemd boek staan diverse foto’s die sterk aan het ‘María Lionza’-project doen denken. En net zoals in die boeken fotografeerde ze ook hier in zwart-wit. In kleur zouden sommige foto’s vermoedelijk te bloederig zijn voor menig museumbezoeker.
Close Enough. Nieuwe perspectieven van 13 vrouwelijke Magnum fotografen. Met werk van Olivia Arthur, Myriam Boulos, Sabiha Çimen, Bieke Depoorter, Cristina de Middel, Carolyn Drake, Cristina García Rodeiros, Nanna Heitmann, Susan Meiselas, Hannah Price, Lua Ribeira, Alessandra Sanguinetti en Newsha Tavakolian, tot en met 23 maart 2025 in Museum Helmond.
museumhelmond.nl/kunsthal-helmond/
Lees meer over fotografie op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024