Het Nexus Instituut, een internationale conferentie over politiek en cultuur, was jaren thuis bij de Universiteit van Tilburg. Tot de subsidie wegviel na druk vanuit de PVV, zegt directeur Rob Riemen. Hij week met zijn organisatie uit naar Amsterdam. Bij het dertigjarig jubileum van Nexus blikt hij terug. Riemen heeft er geen spijt van dat hij Noord-Brabant de rug toekeerde.
door Hülya Aydogan
De Palestijns-Amerikaanse literatuurwetenschapper Edward Said verzorgde de allereerste Nexus-lezing in de aula van de Universiteit van Tilburg en luidde daarmee de oprichting in van het Nexus Instituut. Dertig jaar later, ter ere van dit bijzondere jubileum, hield de Turkse schrijver en Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk de Nexus-lezing 2024 in de aula van de Erasmus Universiteit Rotterdam. De cultuurfilosofische denktank verliet in 2017 Noord-Brabant na het stopzetten van subsidies door de universiteit, de gemeente en de provincie. Amsterdam werd de nieuwe vestigingsplaats. ‘Een logisch en legitiem besluit’, noemde directeur en oprichter van Nexus Rob Riemen (Eindhoven 1962) dat destijds. Nu heeft hij er geen goed woord meer voor.
Beeld in dit artikel: Stills uit video-reeks How to Fix Democracy, interview van Andrew Keen met Rob Riemen, Bertelsmann Foundation (2018), YouTube
“Zijn toespraken zijn telkens een grote Riemen-show. Hij neemt altijd alle ruimte in.”
De traditie van het Europees humanisme aan de man brengen. Dat is wat de oprichter Riemen drijft. “Hij brengt zichzelf aan de man”, zegt een bezoeker met een grijze baard die sinds zijn theologiestudie trouwe lid is. “Zijn toespraak is telkens een grote Riemen-show. Hij neemt altijd alle ruimte in.” Toch komt hij elk jaar weer. “Vorig jaar werd president Macron onthaald als de grote verdediger van het Europees humanisme, maar Macron is een liberaal, zowel politiek als economisch.” Hij is blij dat dit jaar een van zijn favoriete schrijvers, Pamuk, spreekt. Diens bezoek is mede mogelijk gemaakt door Stichting Droom en Daad van de familie Van der Vorm.
Na een lange beschouwing van Thomas Mann
Riemen vatte het idee voor Nexus op na een lange beschouwing van een andere beroemde schrijver en Nobelprijswinnaar, Thomas Mann, in 1992. ‘We zullen ons de vraag moeten stellen of de mediterraan-klassiek-humanistische traditie een spirituele erfenis is die van blijvende betekenis zal zijn voor de hele mensheid en daarom eeuwig en universeel is, of dat het slechts een idee was, een toevallig onderdeel van een tijdperk, het burgerlijk-liberale tijdperk, en met dat tijdperk zal sterven.’
“De humanistische traditie is en zal van blijvende betekenis zijn voor de gehele mensheid.”
Het antwoord op die vraag van Thomas Mann is ook het antwoord van het Nexus Instituut: die humanistische traditie is en zal van blijvende betekenis zijn voor de gehele mensheid. Daarom moet ze worden behouden en overgedragen om een ideaal van beschaving in stand te houden. Nexus vond onderdak bij de Universiteit van Tilburg.
Het vertrek uit Tilburg wijt Riemen in een interview aan de strijd met de PVV. Meerdere malen kreeg hij het aan de stok met Alexander van Hattem, die tot januari 2024 PVV-fractievoorzitter was in Noord-Brabant. Van Hattem was fervent voorstander van het stopzetten van subsidies vanuit de provincie. Hij verweet Riemen in 2011 een eenzijdige anti-PVV en anti-Wilders benadering. ‘Als een kritische houding en reflectie gebaseerd zijn op inhoudelijke en niet strafbare feiten, is dat prima, maar Riemen gebruikt Nexus voor een persoonlijke haatcampagne.’ Riemen noemde de PVV een fascistische partij nadat de Noord-Brabantse PVV-fractie had opgeroepen om de subsidie aan het Nexus Instituut per direct stop te zetten.
Een miljoen euro subsidie
Nexus kreeg subsidie van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de Universiteit van Tilburg, de provincie Noord-Brabant en de gemeente Tilburg, bij elkaar ruim een miljoen euro. Het bleek dat Nexus jarenlang financiering ontving zonder dat er werd beoordeeld welk doel dit diende en of dat doel ook werd bereikt. Zo moet een subsidieaanvrager bijvoorbeeld in zijn werkplan aangeven welke maatschappelijke effecten (‘outcome’) bereikt dienen te worden en wat de relatie is met provinciaal beleid en doelstellingen. ‘Nexus gaat daar niet op in, zoals blijkt uit de stukken’, legde Van Hattem uit in de statenvragen. Van Hattem verweet Riemen ook ‘elitaire snoepreisjes’.
“Noord-Brabant is volgens Riemen niet geïnteresseerd in kennis en internationaal niet goed georiënteerd.”
Riemen is blij met de verhuizing naar Amsterdam. Noord-Brabant is volgens hem niet geïnteresseerd in kennis en internationaal niet goed georiënteerd. “Als we in Tilburg waren gebleven, zouden we op onze lauweren rusten, versuft en verstofd raken.” In Amsterdam vond Nexus zichzelf opnieuw uit. “We zijn inventiever geworden en hebben nu leden uit de hele wereld. Ik kan die lui bloemen sturen. Uiteindelijk bleek de verhuizing naar Amsterdam een zegen voor ons.” De bereikbaarheid van de provincie speelde ook een rol. Om die reden is het hoofdkantoor van Philips van Eindhoven naar Amsterdam verhuisd. Riemen voorspelt dat ook ASML zal vertrekken. “Als je kijkt naar de huidige ontwikkelingen, zal het me niet verbazen als dat bedrijf in Frankrijk of Duitsland wil gaan floreren.”
Nederland is een provincialistisch land
Nederland is volgens Riemen een heel provincialistisch land. “Het is alsof er niets aan de hand is in Oekraïne.” Het stoort hem hoe het openbare debat wordt gedomineerd door het asielzoekersbeleid. “Het is de meest perverse vorm van navelstaarderij. In de tijd van Spinoza en Rembrandt was excelleren goed. Alles wat nu excellent is, moet folkloristisch zijn. Ik zat ook bij harmonie, allemaal prima.”
“In de tijd van Spinoza en Rembrandt was excelleren goed.
Alles wat nu excellent is, moet folkloristisch zijn.”
Zijn de zorgen van mensen over hun leven en leefomgeving niet reëel? Riemen zegt dat die problemen te wijten zijn aan neoliberalisme en marktwerking, nutsbedrijven, tanende sociale woningbouw, universiteiten en de journalistiek. “Ik wil kunnen leven in een beschaafd land.” Hij sluit niet uit dat hij Nederland verlaat. “Politiek is een pure resonantie van wat er leeft. Rutte is keer op keer herkozen. De klimaatcatastrofe, waarvoor Al Gore twintig jaar geleden al waarschuwde, is genegeerd. Wat voor ramp moet er nog gebeuren?”
Waarom wint nationalisme van socialisme? vraagt Riemen op het podium aan Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk. “Wil je bij een club van arbeiders horen of onderdeel zijn van een geweldige natie?’ antwoordt de Turkse schrijver, en krijgt daarmee de lachers op zijn hand in de aula van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Een groep Nederlandse Turken geniet van de herkenning. “Een schot in de roos”, zegt Özlem Erdogan, docente Engels op het christelijke Portus Juliana vmbo-mavo- en havo-college in Rotterdam-Zuid. “Dat wil toch niemand!” En de zorgen over de islamisering? “Iedere vorm van fundamentalisme of politiek extremisme is een ondermijning van het fundament van vrijheid waarop een democratie moet rusten.”
“Als we in Tilburg waren gebleven, zouden we op onze lauweren rusten, versuft en verstofd raken.”
Rob Riemen
Rob Riemen komt uit een Eindhovens gezin met een vader die vakbondsbestuurder was. Hij studeerde theologie aan de toenmalige Katholieke Universiteit Brabant. In 1992 richtte hij Nexus op, een internationaal tijdschrift over Europese cultuur. Twee jaar later nam hij het initiatief voor het Nexus Instituut, een cultuurfilosofische denktank. Op de jaarlijkse Nexus conferentie gaven toonaangevende gastsprekers uit binnen- en buitenland afgelopen jaren hun visie aan een internationaal publiek. Of schreven essays voor het tijdschrift. Om enkele namen te noemen: George Steiner, Mario Vargas Llosa, Michael Ignatieff, Timothy Garton Ash, president Emmanuel Macron, Pierre Audi, Anne Applebaum, Otto von der Gablentz, Emily D. Bilski, Edward Said, Bronislaw Geremek. Riemen publiceerde onder meer Adel van geest. Een vergeten ideaal (2009), De eeuwige terugkeer van het fascisme (2010) en Mens worden is een kunst (2023). Zijn werken zijn in veel landen vertaald.
Beeld voorpagina > Nexus conferentie 2023, YouTube
Lees meer over Orhan Pamuk en zijn Museum van de Onschuld op Brabant Cultureel
Lees meer over kunst en cultuur op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel