Ze werkt in Antwerpen en in een stad in Nederland. Sinds kort is dat Tilburg en dat bevalt Ann Van den Broek goed: ‘Dit is een stad met een groot hart voor cultuur.’ Als choreografe van WArd/waRD zoekt ze samenwerking met diverse culturele instellingen in de stad en ziet daarvoor tal van mogelijkheden.
door Joost Goutziers
Voor Ann Van den Broek is het wennen bij de schouwburg in Tilburg. Al die trappen, de smalle gangen waar het publiek nooit komt, kleedkamers, kantoren, de artiestenfoyer; voor de Vlaamse choreograaf is het Tilburgs theater nu nog een doolhof. Maar daar komt snel verandering in. Haar dansgezelschap WArd/waRD is sinds kort thuis in Tilburg. Dat bevalt haar goed.
Dinsdag 17 september 2024 is de kennismaking met het Tilburgse publiek met de uitvoering van de voorstelling The Balancing Act in de grote zaal van de Schouwburg. Dat succesvolle stuk over evenwicht (in lichaam, in geest, in het dagelijks leven) is genomineerd voor De Zwaan, dé dansprijs voor de meest indrukwekkende voorstelling van 2023. Het is een mooie binnenkomer. Tegen die tijd kent Ann Van den Broek de weg in het Tilburgs theater vast een stuk beter, zoals ze zich nu ook al intensief wegwijs maakt in de culturele wereld in de stad. Ze heeft contact met Dance Arts in Context (voorheen de Dansacademie), Het Zuidelijk Toneel, DansBrabant en Tilburgs performancegezelschap Alienated, om maar enkele culturele partijen te noemen.
Een lint jonge dansers
Die gesprekken zouden kunnen leiden tot samenwerkingen, zoals nu al met de Dansacademie. Van den Broek: “Dansstudenten uit Tilburg zijn op 17 september te zien met ‘Accusation Walks’. Een lint jonge dansers beweegt dan met identieke bewegingen door de schouwburg en over het plein.” ‘Accusation Walks’ is ook te zien tijdens de opening van het theaterseizoen in Tilburg, op 14 en 15 september. De choreograaf had al nauwe banden met de Schouwburg en theater De Nieuwe Vorst. Met museum De Pont is ook al contact gelegd. “Ik voel bij veel mensen in de stad een groot hart voor cultuur.”
Ann Van den Broek (1970) is een ervaren en succesvol choreograaf uit Vlaanderen die is opgegroeid in een temperamentvol gezin. Als nakomertje is ze grotendeels opgevoed door haar twee oudere broers. Thuis was liefde, extremiteiten en onrust. De sfeer was eerlijk én direct, tegelijkertijd onveilig. Niets werd in het gezin gladgestreken Als zij over haar familie vertelt, zoals in het radioprogramma ‘Nooit meer slapen’, dan doet ze dat met respect en loyaliteit.
Als kind was Ann positief ingesteld, maar ook angstig, zo zegt ze in protect/perform, een boek over haar werk. Die kinderjaren hebben haar gevormd en zijn het fundament voor haar voorstellingen met uiteenlopende emoties, groot, klein, als terugkerende inspiratiebron. Ze had in de goot terecht kunnen komen, zo beseft ze zelf, maar ze is uitgegroeid tot een internationaal succesvol choreograaf. Op advies van broer Tom kiest ze op jonge leeftijd in plaats van atletiek of tennis voor ballet. Dans geeft haar de mogelijkheid zich zowel fysiek als creatief te uiten. Gaandeweg ontwikkelt ze een grote liefde voor hedendaagse dans, daar is in haar beleving alle ruimte voor expressie van gevoelens. Na de amateurdansschool in Antwerpen gaat ze naar de Dansacademie in Rotterdam.
Liever zelf voorstellingen maken
Het is haar al snel duidelijk dat ze zelf voorstellingen wil maken, choreograferen trekt haar, meer dan zelf dansen. Haar eerste choreografie, een door haar zelf gedanste solo, maakt ze bij Dansgroep Krisztina de Châtel in Amsterdam.
Al vele jaren combineert zij in haar voorstellingen dans met disciplines als livemuziek, video, film en beeldende kunst. Die kunstuitingen lopen in elkaar over, reageren op elkaar. Dat tekent haar werk. Haar voorstellingen zijn overal in Europa te zien. Vraag Ann Van den Broek zichzelf te omschrijven en ze gebruikt het woord ‘eigenzinnig’. Zo ziet ze haar werk ook. “Wat ik maak kun je niet puur onder dans categoriseren. Het is gebaseerd op menselijke gedragspatronen, op gemoedstoestanden, veel minder op de academische dans. Het gaat bij mij om de uiting, de emotie, zonder dat het al te theatraal wordt. De toeschouwer ervaart een mix van emotie en mathematiek.”
Wat ik maak kun je niet puur onder dans categoriseren
De emoties die tot dansvoorstellingen inspireren zijn uiteenlopend: pijn, eenzaamheid, leegheid, agressie, lust, verlies, dood, isolement en hoop. De impact van de dood van haar broer Tom op jonge leeftijd is in meerdere voorstellingen verwerkt.
Je hoeft niet per se iets van dans te snappen
Je hoeft geen dansliefhebber te zijn om haar voorstellingen te waarderen, zo zegt ze zelf. “Het zijn voorstellingen over het menselijke gedrag, dat herken je, je hoeft niet per se iets van dans te snappen. De danskenner op zijn beurt zal zien dat er heel veel verschillende lagen zijn.” Opvallend in het werk is dat er tussen de dansers geen werkelijk, fysiek contact is. Meermaals bewegen dansers op onzichtbare eilandjes, los van elkaar.
Het zijn voorstellingen over het menselijke gedrag, dat herken je
Dans en emotie, dat doet als vanzelf denken aan de (oorspronkelijke) identiteit van de dans in Noord-Brabant, met alle ruimte voor danstheater en expressionistische dans: het lijf als middel voor expressie van de diepste emoties. Denk aan gezelschappen als Dansers Collectief, de punkdansers van T.r.a.s.h., LaMelis en United Cowboys.
Ann Van den Broek: “Als danseres had ik altijd een reden nodig om een stap naar voren te zetten, naar achteren te stappen, om een draaibeweging te maken. Ik zocht naar de intentie van de beweging, naar een motivatie. Waarom doe ik dit? Toen ik mijn eigen werk ging maken ben ik die vragen meer en meer gaan uitzoeken. Maar mijn stijl is anders dan die van T.r.a.s.h. Er zijn raakvlakken, maar ik kies voor het kleine, voor het minimalisme.”
Bij mij gaat het om emoties, die zet ik in het repetitieve
Isabella Steenbergen noemde Van den Broeks werk in magazine Theatermaker ooit ‘emotioneel minimalisme’. “Toen ik dat las, dacht ik, ja, dat past bij mij. Minimalisme is repetitief. Bij mij gaat het om emoties, die zet ik in het repetitieve. Krisztina de Châtel heeft me geïnspireerd tot dat minimalisme.” De Vlaamse choreograaf ziet haar voorstellingen als dans met Nederlandse en Vlaamse invloeden.
Drieluik over dementie
Is Ann Van den Broek als maker een emotioneel persoon? “Jazeker. Bij het maken van voorstellingen vertrek ik vanuit mijn eigen leven, pas daarna wordt het universeler. Kijk maar naar Memory Loss, het drieluik over dementie. Ik heb die ziekte van dichtbij beleefd, mijn moeder kreeg het. Wij mensen zijn niet zo speciaal, wij maken dezelfde dingen mee, op een andere manier, maar met veel overeenkomsten. Iedereen krijgt een keer met verlies te maken.”
Kijk naar Memory Loss, ik heb die ziekte van dichtbij beleefd, mijn moeder kreeg het
Lust is nog zo’n thema dat ze verwerkt in haar producties. “Het onderwerp lust heb ik verwerkt in de voorstelling Co(te)lette, die gaat over het vrouwenlichaam. Verlies en lust, deze thema’s zijn belangrijk voor mij. Ik vertrek vanuit het persoonlijke, voel de diepe noodzaak om over wat ik voel en meemaak een voorstelling te maken, maar gaandeweg worden er meer perspectieven aan toegevoegd.”
Verlies en lust, deze thema’s zijn belangrijk voor mij
Van den Broek staat is tijdens de voorstellingen vaak zelf op de vloer of ze is in ieder geval bepalend aanwezig. “Ik sta niet meer als danser in de voorstelling, maar vooral in een beschouwende of aanvoerende rol.” Daar heeft ze een eigen weg in gevonden. Zo loopt ze in de voorstelling The Black Piece met een zaklamp over de duistere vloer en belicht de dansers en fragmenten die ze aan het publiek wil laten zien. In de voorstelling ‘Ohm’ bepaalt ze ritme en intensiteit van de dansers door op het podium met haar voeten op een stalen plaat te stampen. “Met ritme of met een zaklamp manipuleer ik wat de kijker ziet.”
WArd/waRD is een veilige omgeving
Haar gezelschap WArd/waRD is in 2000 opgericht om de voorstellingen van Van den Broek mogelijk te maken. Ward is een Engelse term en betekent onder meer ‘bewaking’ en ‘beschermeling’. Voor de choreograaf is WArd/waRD een veilige omgeving waar beschermd en volledig vrij kan worden gewerkt en gediscussieerd. Het gezelschap is thuis in Antwerpen én in een Nederlandse stad. De eerste jaren was dat Den Haag, daarna Rotterdam en sinds begin 2024 in Tilburg. Bij Theaters Rotterdam is door choreograaf Alida Dors ingezet op verjonging en een nieuwe koers. Ann Van den Broek besloot te verhuizen en klopte aan in Tilburg waar ze al goede banden had met de theaters.
Ward is een Engelse term en betekent onder meer ‘bewaking’ en ‘beschermeling’
“In het zuiden van Nederland is meer aandacht voor Vlaanderen. Bovendien voel ik in Tilburg ademruimte. De sfeer is warm en creatief. In de stad is veel aandacht voor makers, het gaat om het creatieve proces, niet alleen om de output. Dat heeft onze beslissing mede bepaald. Daar komt bij dat in Tilburg op dit moment niet zo’n middelgroot gezelschap als het onze is.”
Ze wil graag samenwerken met de danswereld in de stad. Of dansers van de Tilburgse Dansacademie een plekje krijgen in haar ensemble weet ze nog niet, dat is afhankelijk van de dansers en karakters die ze voor een voorstelling nodig heeft. Eerder speelde Jan Martens (opgeleid op de Dansacademie in Tilburg) bij WArd/waRD. Ook Anthony Van Gog is onderdeel van haar team. Van Gog heeft een nauwe band met DansBrabant in Tilburg en wordt door die organisatie begeleid.
Afwisselend Antwerpen en Tilburg
Gaat Ann Van den Broek haar nieuwe voorstellingen in Tilburg maken? “Ik werk in Antwerpen en Tilburg, het is afhankelijk van welke studio beschikbaar is. We hebben ook internationale residenties waar we repeteren. Zo werkten we onlangs in het Franse Nantes. Internationale uitwisseling vind ik belangrijk, ik hoop zo mensen van andere plekken naar Tilburg te trekken. Van elk optreden in Tilburg willen we iets speciaals maken door er een evenement omheen te organiseren. Het is voor ons een thuiswedstrijd.”
Het theaterprogramma voor de komende jaren ligt in hoofdlijnen vast. ‘Co(te)lette’ – het stuk is oorspronkelijk uit 2007 –komt terug. De vorm blijft hetzelfde, de cast is nieuw. Ann Van den Broek: “Ik ben benieuw hoe het thema lust in deze tijd uitpakt”. Dit stuk is in 2026 te zien. ‘Co(te)lette’ gaat over behoeften en driften gezien vanuit vrouwelijk perspectief. De titel is afgeleid van de Franse schrijfster Colette. Zij staat symbool voor sterke vrouwen, maar in de titel is ook het woord ‘cotelle’ te lezen. Dat verwijst naar een stuk vlees. Met ‘Co(te)lette’ won Van den Broek de Zwaan voor de meest indrukwekkende dansvoorstelling in het seizoen 2007/2008.
“Een nieuwe voorstelling is ‘echo_re-echo’. Die creëer ik samen met Gregory Frateur de zanger van Dez Mona. Dat wordt een mix van concert en beweging, Dans op het toneel met twee dansers, Gregory zingt.” Dez Mona is een Antwerpse band die alternatieve pop speelt. Opvallend is het enorme stembereik van zanger Gregory Frateur. Die stem was ook al te horen in eerdere voorstellingen van WArd/waRD, zoals ‘The Black Piece’ uit 2014.
Het kleine kind in jezelf
Voor het najaar van 2025 staat ‘Play’ (werktitel) op de rol. “Dat gaat over teruggaan naar de kindertijd, over fantasie verliezen in spelen. Het thema is het kleine kind in jezelf accepteren en verzorgen, dat kleine kind wordt in de loop der tijd weggedrukt.” Ook komt er een voorstelling over transities in het leven, over menopauze, penopauze, het ouder worden. “Of dat thema bij mij op de deur klopt? Is al gebeurd, ik ben inmiddels drieënvijftig.” Van ‘echo_re_echo’ komt later mogelijk een uitvergrote versie.
Bij het maken van voorstellingen vertrek ik vanuit mijn eigen leven, pas daarna wordt het universeler
WArd/waRD is het platform waar Van den Broek haar werk kan maken. Ze sluit niet uit dat in de toekomst ook andere choreografen een keer een stuk voor het gezelschap gaan maken, maar dat is nu nog toekomstmuziek. Een voorstelling op locatie is evenmin uitgesloten, al staat die niet op korte termijn op het programma. Eerder maakte ze ‘Q61 Cemetery’, een persoonlijke voorstelling op een begraafplaats. Ze heeft ontdekt dat in Tilburg prachtige monumentale begraafplaatsen zijn, zoals die aan de Bredaseweg waar ook Marietje Kessels ligt begraven, het meisje dat in 1900 vermoord werd gevonden op het gewelf in een kerk. Dans op zo’n bijzondere Tilburgse plek, daar zou ze graag naartoe willen werken.
‘The Balancing Act’ door WArd/waRD 17 september 2024 in Schouwburg Concertzaal Tilburg.
‘Memory Loss Concert’, 16 oktober in De Nieuwe Vorst, Tilburg.
Dansprijs De Zwaan
De uitreiking van De Zwaan voor meest indrukwekkende dansvoorstelling is vrijdag 4 oktober tijdens de Nederlandse Dansdagen in Maastricht. Behalve ‘The Balancing Act’ van Ann Van den Broek zijn ook ‘Tipping Point’ van Pia Meuthen/Panama Pictures en ‘Rhythm & Flow’ van Marco Gerris/ISH Dance Collective genomineerd voor die prijs. WArd/waRD won De Zwaan eerder al voor de voorstellingen ‘Co(te)lette’ en ‘The Black Piece’.
WArd/waRD krijgt subsidie van het Rijk, maar valt bij de provincie Noord-Brabant en de gemeente Tilburg (vooralsnog) buiten de boot. De beoordelingen van adviescommissies voor een subsidie voor vier jaar zijn positief, maar er is zowel bij gemeente als provincie te weinig geld om alle positief beoordeelde gezelschappen, waaronder WArd/waRD, te belonen.
Voor dit artikel is gebruik gemaakt van een interview met Ann Van den Broek, het boek Project/perform van Marcelle Schots en het interview ‘Nooit meer slapen’ (VPRO-radio).
Meer over dans op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024