Louter lovende recensies krijgt ‘De Kosmonaut’, de nieuwe graphic novel van de Helmondse stripmaker Jan Vriends. Vriends mag zich tot en met 2026 Stripmaker des Vaderlands noemen. Zijn volgende project zijn de Stripmakersdagen in oktober 2024.
door Anja van den Akker • illustraties > Jan Vriends
Het heeft jaren geduurd voordat De Kosmonaut er was, want Jan Vriends (Helmond 1970) heeft een drukke baan bij het meidenblad Tina. Daarvoor bedenkt en tekent hij al ruim vijftien jaar het populaire brugpiepertje Roos Vink en tekent hij ook de redactiestrip Tina. Voor het Roos Vink-album Snotneus won hij de landelijke Stripschappenning 2021 in de categorie Jeugdalbum van het jaar.
Hoofdpersoon zoekt zijn plekje in de wereld
In zijn vrije tijd maakt de Helmonder strips rond zijn alter ego Janjaap. Na drie delen en een spin-off is er dan nu de graphic novel De Kosmonaut. Geen Janjaap dit keer, maar Vladimir Vasiljevitsj als hoofdpersoon die zijn plekje in de wereld zoekt en leert dat die wereld niet maakbaar is. Vriends: “Dit verhaal gaat ook over de liefde, de grootste kracht in het universum.”
Vladimir is dan weliswaar geen Janjaap, maar hij heeft wel veel trekjes van hem. Zo ontwikkelt Vladimir bijvoorbeeld een grote liefde voor de natuur, net als Jan Vriends zelf. Die kan uren wandelen met zijn hond. “Als ik wandel, krijg ik allerlei ideeën. De lucht is als het ware mijn tekstwolk.”
Die liefde voor lange wandelingen door de natuur kreeg in deel drie van Janjaap, Het Manuscript, gestalte in de vorm van een leporello: een harmonica gevouwen uitklappagina van 4,30 meter lang over wat je zoal tegenkomt op een uitgebreide wandeling. Het eerste deel van de Janjaap-reeks is getiteld De Pianist en gaat over zijn ambities. In deel twee, Het Labyrint, leert de hoofdpersoon zichzelf kennen. Het vervolg, Cowboy John, is eigenlijk een zijstapje. Een soort spin-off over een rare Rotterdammer met een trauma. Deel drie, Manuscript, is een ode aan het geduld en bevat al een verwijzing naar De Kosmonaut.
Jan Vriends: De tekst is altijd leidend
Sinds 1994 is Vriends professioneel striptekenaar. “De tekst is altijd leidend”, legt hij uit. “Zonder kloppend verhaal maak je geen goede strip. Een paar zinnen vergen een veelvoud aan tekeningen. Er gaat veel tijd in zitten. Je schrijft het verhaal eigenlijk van achter naar voren. In het eind zitten allerlei zaadjes die eerder al zijn geplant, maar niet zo belangrijk leken. En dan ineens, als je denkt: hier komt hij nooit meer uit, kom je met iets onverwachts op de proppen.”
Zijn schetsen ogen in eerste aanzet verbazingwekkend slordig. Een paar streepjes, een stipje, twee rondjes en een pijltje, ofwel: twee personen gaan op pad. Zoiets. Maar bij de uitgever zitten kenners en die snappen dit gelukkig in één oogopslag. Vervolgens wordt het beeld verder uitgewerkt, zonder kleur, dat gebeurt met de computer. Zo kunnen er tientallen varianten van een scène uitrollen, waaruit gekozen moet worden. Blauw hoedje, rood vestje, of liever groen met bruin?
Vriends: “Het inktwerk voor De Kosmonaut heb ik opzettelijk niet te precies gemaakt, ik wil geen gelikte plaatjes hebben. Het verhaal moet lekker lopen, maar de tekeningen moeten er niet té strak uitzien. Ik kan erg netjes tekenen, maar kies er nu niet voor.”
De letters zijn handgeschreven
Nog zoiets waar een stripmaker tegenaan loopt: hoe visualiseer je een herinnering in een strip? In zwart-wit of toch met kleur? Met rasters of iets wazigs? Het zijn allemaal hobbels die moeten worden genomen. De letters komen niet uit de computer, maar zijn handgeschreven.
Voor De Kosmonaut heeft Vriends uitgebreid research gedaan. Want Vladimir gaat de ruimte in en dat moet wel hout snijden, zo vindt hij.
Vladimir is wetenschapper in een groot laboratorium, ergens in het voormalige Oostblok. Hij maakt promotie en mag zijn testjes voortaan in de ruimte doen, als kosmonaut in een klein raketje. Vladimir wordt verliefd op de kosmonaut die hem bevoorraadt. Zijn raketje maakt helaas een noodlanding op een verafgelegen boerderij. Daar leert Vladimir een totaal ander leven kennen en hij beseft: als alles tegenzit moet je je herpakken. Vriends: “Kosmonaut worden, was het hoogst haalbare voor Vladimir. Hij wordt noodgedwongen boer. Kan hij dat ook zien als het hoogst haalbare?”
Omdat Vladimir geen Engels spreekt, konden er geen woorden als posters, stickers of buttons worden gebruikt. Het wordt dus affiche, plakplaatje en speldje. Bij het boek zit een leuke bouwplaat om het raketje van Vladimir te bouwen.
Vertederende personen die ontroeren
De Kosmonaut is een verrassend en onderhoudend sprookje dat voelbaar met liefde is gemaakt. Jan Vriends brengt met simpele pennenstreken vertederende personen tot leven die je vermaken en ontroeren. Een origineel verhaal in een prachtige hardcover vormgeving. Vriends: “Dat gat in de cover wilde ik er écht in hebben.” De NRC schreef: ‘Totaal vertederend ruimtesprookje. Even leuk voor volwassenen als voor kinderen. Absolute aanrader.’ Ook andere recensies zijn lovend, variërend van ‘meesterwerkje’ (De Recensie) tot de opmerking dat ‘Vriends opnieuw bewijst een van de beste Nederlandse stripmakers te zijn’ (Moors Magazine).
Vriends blijft er nuchter onder en is alweer bezig met zijn volgende grote project. Dat zijn de Stripmakersdagen die hij in oktober 2024 organiseert in De Cacaofabriek Helmond. “Ik wil potentiële opdrachtgevers inspireren om met stripmakers in zee te gaan. Strips zijn een effectieve manier om te communiceren.”
Jan Vriends, De Kosmonaut. Amsterdam: Scratch Books 2024, 144 pp., ISBN 978-94-93166-81-3, hb., € 24,95.
Op woensdag 19 juni 2024 is Jan Vriends ’s avonds te gast in Lokaal 42 aan de Markt in Helmond, waar hij tijdens de 103de editie van Kunstlokaal42 alle ins en outs van het stripmaken uit de doeken doet.
www.janvriends.nl
www.scratch-books.com
Meer artikelen over Jan Vriends op Brabant Cultureel
© Brabant Cultureel 2024