In het gedicht ‘Verlaten spijkerbroek’ staat ‘Hoe kan het dat ik niet meer pas in de jongen die ik was?’ In ‘Ommouw me’, de nieuwste dichtbundel van Ted van Lieshout, is een hoofdrol weggelegd voor ooit gedragen kledingstukken – van geliefden, van hemzelf, van wildvreemden. Woord en beeld spelen een gelijkwaardige rol en zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ondanks de soms (bedrieglijk) luchtige toon en de kleine grapjes is de melancholie, de weemoed nooit ver weg.
door Corien Ligtenberg
Ommouw me. Gedichten & portretten van kleding en schoeisel. Wat een zorgvuldige, liefdevolle bundel. Alleen al het omslag. Het tomaatrode linnen, de foto van het kraagje van een okergele, fijn gebreide trui met op het labeltje haast terloops ‘Ted van Lieshout Ommouw me’. En dan de paginagrote foto’s binnenin: een muts, een bloes, een detail van een verwassen spijkerbroek, een paar slippers, schijnbaar achteloos neergelegd of opgehangen, tegen een diepzwarte achtergrond. ‘Het is mijn mooiste trui (warm!)’, schrijft Van Lieshout (Eindhoven 1955) in het nawoord over de foto op het omslag, ‘maar omdat-ie korte mouwen heeft (koud!), heb ik hem zo goed als nooit gedragen.’
Multitalent Van Lieshout schreef meer dan honderd boeken
Het ontwerp, de foto’s, de gedichten, de vormgeving van Ommouw me, alles is door Van Lieshout zelf gedaan. Multitalent Van Lieshout – schrijver, dichter, kunstenaar – schreef meer dan honderd boeken voor kleuters, volwassenen en alles daar tussenin. Hij illustreert, maakt podcasts, schrijft scenario’s, songteksten en gedichten. Is daarvoor genomineerd en wint er prijzen mee, onder meer de Woutertje Pieterse-prijs, één Gouden en negen Zilveren Griffels, en voor zijn gehele oeuvre de Theo Thijssen-prijs.
Binnenkort is hij veertig jaar schrijver. Dat viert hij, getuige zijn website, op 21 april 2024 met een eenmalig programma in de OBA (de Openbare Bibliotheek) in Amsterdam, met ‘eerder een luchtige dan zwaarmoedige voorstelling waarin ik vertel hoe het zo gekomen is. Ik teken erbij en lees voor.’
Jij bent de ziel van je kleren
De bundel Ommouw me kwam begin maart uit. ‘Gedichten & portretten van kleding en schoeisel’, luidt de ondertitel, met daarbij als duiding: Jij bent de ziel van je kleren. Want daarover gaat het. Het idee voor de bundel kreeg Van Lieshout doordat hij al veertig jaar kleren bewaart van zijn broer die in 1979 is overleden. Op de foto’s staan kledingstukken van zijn broer en van zijn vader, kleren die herinneringen aan andere dragers in zich dragen, Van Lieshouts eigen lievelingskleren en ook kleren die niet favoriet waren maar, zoals hij toelicht, waarvan het oneerlijk zou zijn om ze weg te doen. Aan de hand van de kledingstukken schetst Van Lieshout portretten in beeld en taal, haalt het verleden terug, spreekt verlangens uit, houdt herinneringen levend. Daarbij deelt hij woord en beeld een gelijkwaardige rol toe.
In deel één van de bundel, getiteld ‘Ommouw me. Wij willen aan’ – er zijn zeven delen in totaal – komen de kledingstukken zelf aan het woord. Soms is de oorspronkelijke tekst op het labeltje vervangen door een of meer dichtregels, zoals op het label van een roodroze/wit gestreepte bloes:
Haal mij van deze hanger.
Grijp mij uit deze kast.
Laat mij hier niet hangen.
Pak me beet.
O, houd me vast.
Er spreekt een bijna kinderlijk, aandoenlijk verlangen uit; Van Lieshout geeft de kledingstukken niet alleen een stem, maar ook een ziel. Ronduit grappig is een foto van drie overhemden. ‘Hij werd te dik’, meldt het label in het eerste overhemd. ‘Nee, zeg dat niet’, zegt het tweede. ‘Zeg dat wij gekrompen zijn in de was!’, zegt nummer drie.
De dichtregels op de labels vormen samen één gedicht
De toon is soms bedrieglijk simpel. In deel vijf, getiteld ‘Ik ben Ali. Zeven spijkerbroeken’, vormen de dichtregels op de labels van de zeven spijkerbroeken samen één gedicht.
Ik ben Ali
Kom
streel me
steel me
speel me
sleep me
naar je
rovershol
en slaap
met mij
Sluit me
in je armen
roer me
ontroer me
ontvoer me
Kleed me in
haal me aan
kleed me uit
Neem me
noem me
Ik ben Ali
en ik zoek
veertig rovers
Hoe moeder probeert een mango te snijden
Aangrijpend is deel zes, ‘Twee broers. Wij zijn bewaard’, met jeugdherinneringen aan zijn broertje zoals bijvoorbeeld in ‘Twee broertjes in de sneeuw’ en ‘Geheim’. Maar ook over zijn ziekte en sterven. Door de lichte toon, bedrieglijk simpel soms, worden de gedichten nooit zwaar en juist daardoor des te indringender, pregnanter. Zoals ‘Mango’. Het gedicht begint als een haast kinderlijke observatie van hoe zijn moeder een mango probeert te schillen:
Mijn moeder stond een mango te snijden
in de keuken. Een mango snijden is heel
moeilijk, ze kon er niks van. […]
Maar het kantelt gaandeweg naar rouw, verdriet, onmacht:
Mijn broer is dood. Mijn moeders andere
zoon is dood. Wij staan te huilen omdat
het niet lukt om een mango te schillen.
We gaan naar buiten zonder mangostukjes
bij het ontbijt. Dat zal ons leren!
Het ontroerende beeldgedicht op de laatste bladzijde, ‘Twee broers’ omvat alles – liefde, verlangen, gemis, weemoed en troost – zonder ook maar één woord. Het gedicht bestaat uit twee kolommen, met in de ene respectievelijk een foto van een wollen muts, daaronder een getekend portret van zijn broer, dan foto’s van een bloes, een broek en een paar kleurrijke slippers – foto’s die eerder in de bundel al een rol speelden. De kolom ernaast begint met de foto van een gestreepte sjaal, dan een portretfoto van de auteur, een bloes, een spijkerbroek en een paar sneakers. ‘Op de volgende bladzijde zie je een tekening die ik van mijn broer (1957-1975) maakte’, schrijft Van Lieshout erover. ‘Met de kleren die ik van hem heb bewaard, kan ik hem als het ware van top tot teen laten zien. Ernaast zie je mij in de kleren die ik gedragen heb.’ Kippenvel. Prachtig.
Ted van Lieshout, Ommouw me. Gedichten & portretten van kleding en schoeisel. Amsterdam: WPG Kindermedia / Leopold 2024, 96 pp., ISBN 978-90-258-8415-4, hb. + leeslint, € 19,99.
www.tedvanlieshout.nu (blog Ted van Lieshout)
© Brabant Cultureel 2024