De Nationale Opera en Opera Zuid werken samen in de familievoorstelling ‘Een lied voor de maan’, een opera naar Toon Tellegen. Die is begin november 2023 te zien in Eindhoven, Maastricht en Helmond. Jan-Willem Schaafsma zingt daarin de kikker.
door Camiel Hamans
“Ik moet wel iets van een kikker hebben. In mijn eerste opera ‘L’ Enfant et les Sortilèges’ van Ravel was ik de kikker en nu weer in ‘Een lied voor de maan’, de opera voor kinderen en andere volwassenen die De Nationale Opera samen met Opera Zuid heropvoert. Indertijd moest ik echt springen, deze voorstelling is wat meer hybride. De kikker is hier een trotse operazanger, een tenor, die iedereen wel eens zal vertellen hoe het moet. Maar dat mislukt natuurlijk. En dan kom ik tot inkeer en breng vervolgens het lied voor de maan zoals het moet: heel integer.”
Een wat melancholisch-filosofische dierenverhaal
Jan-Willem Schaafsma, net terug van een veertiendaagse tournee met het vocale ensemble Frommermann door China, vertelt met vuur over de opera die de jonge componiste Mathilde Wantenaar en de ervaren dramaturg Willem Bruls hebben gemaakt van het wat melancholisch-filosofische dierenverhaal van schrijver-arts Toon Tellegen. “We zouden in 2020 in première gaan, maar net voor onze generale repetitie werd de ‘intelligente’ lockdown afgekondigd. We hebben nog wel twee keer kunnen spelen op anderhalve meter afstand en er is ook een tv-film van gemaakt, maar daar bleef het bij. Een jaar later zijn we gelukkig alsnog op tournee gegaan met ‘Een lied’, en nu kunnen we eindelijk zonder testen en met publiek een normale voorstelling spelen.”
‘Een lied voor de maan’ wordt aangekondigd als een familievoorstelling, door Opera Zuid voor een publiek vanaf vier en door de Nationale Opera voor kinderen vanaf zes jaar. Maar het is absoluut geen kinderachtige productie. Het verhaal gaat over een mol die het zielig vindt dat de maan heel alleen aan de hemel staat en nooit bezoek krijgt. Daarom besluit hij een lied te schrijven voor de maan, maar dat blijkt aanzienlijk lastiger dan hij had gedacht. En als het lied uiteindelijk wordt uitgevoerd, blijft de maan treurig kijken. Toon Tellegens uitnodiging tot doordenken is evident.
“Omdat het stuk ook voor kinderen de moeite waard moet zijn, werken we veel minder dan normaal met de vierde wand, we spelen op de zaal. Kinderen reageren, gelukkig maar. En er komen vaak reacties uit de zaal, hebben we bij de eerdere voorstellingen gemerkt. Bovendien moet de zang verstaanbaar zijn. De opera is in het Nederlands, dus de dictie moet veel directer zijn. We moeten de tekst communiceren en daarom heeft een mooie klank minder prioriteit. Niet dat duidelijkheid ten koste hoeft te gaan van de klank, maar je moet er extra aan werken.”
“‘Een lied’ is geen komisch stuk, maar er zitten weldegelijk grappige elementen in. Dus is timing van groot belang, je moet op elkaar reageren en bedenken hoe je dat doet. Klassieke operazangers drukken hun emoties uit met hun gezicht en een enkel gebaar. Dat volstaat hier niet. We moeten fysiek spelen en onze gevoelens met het lichaam en met het kostuum uiten. Dat is heel anders dan als je liederen brengt of in een oratorium zingt.”
Van huis uit heb ik Bach meegekregen
“Ik heb veel ervaring met oratorium. Toen ik in 2004 mijn studie had afgerond, viel ik eigenlijk in het diepe en wist ik niet goed hoe aan de slag te gaan. Er was veel werk in de Matthäus-en, zeker voor een tenor. Ik werd vaak gevraagd en ik vind het heel leuk om te doen. Ik kan het ook. Van huis uit heb ik Bach meegekregen en ik heb bovendien nog even theologie gestudeerd. Het is mooie muziek en ik kan er mijn eigen manier van zingen op loslaten. Ik zing het liefst de rol van de evangelist, want dan heb je controle over het stuk, je vertelt immers het verhaal. Je geeft aan hoe de geschiedenis gaat en je hebt de meeste expressiemogelijkheid.”
“Dat heeft Bach ook zo bedoeld, denk ik. Niet voor niets heeft de evangelist geen aria’s, die zijn voor de andere rollen. De evangelist heeft een minimale muzikale begeleiding en heeft dus zelf de meeste expressiemogelijkheid. Dat vormt een brug naar het acteren in de opera. Voor mij zijn oratorium en opera niet zo gescheiden. De inhoud verschilt, maar in beide gevallen moet je met je stem, met klank en dictie een verhaal vertellen en emoties overbrengen. Met je stem een wereld creëren, dat is het mooiste. Daarom zing ik ook zo graag in Frommermann, ensemble zingen is mijn grote passie.”
Een zaak van veel overleggen thuis
“Al deze verschillende activiteiten combineren en ook nog af en toe zingen in het Groot Omroepkoor vereist enorme planning.” Dat speelt nog meer, als men weet dat Jan-Willem Schaafsma getrouwd is met de sopraan Maartje Rammeloo en dat zij twee jonge kinderen hebben. “Als een van ons beiden een belangrijke rol aangeboden krijgt, wordt het een zaak van veel overleggen thuis, van passen en meten. De ander probeert dan meestal meer thuis te zijn, maar we moeten ook soms ouders en schoonouders inschakelen. Onze jongste dochter sliep een tijd heel slecht en hield ons uit onze slaap. Dat was net in een passietijd, waarin ik veel werk had. Ondanks die weinige slaap heb ik me er toen toch doorheen geslagen.”
Opera heeft voor te veel mensen nog het label pretentieus.
Dat is ‘Een lied voor de maan’ niet.
“Opera heeft voor te veel mensen nog het label pretentieus. Dat is ‘Een lied voor de maan’ niet. Ik hoop dat mensen gewoon naar een middag mooie muziek willen komen luisteren en het niet al te serieus nemen, niet al te zwaar. Natuurlijk biedt de voorstelling ook een beetje stof tot nadenken, maar het is in principe vermaak. Een belevenis voor kinderen, maar ook voor ouders en grootouders. Kom naar de voorstelling en dompel je onder in een andere wereld en geniet daar heerlijk van.”
‘Een lied voor de maan’. Compositie: Mathilde Wantenaar. Libretto: Mathilde Wantenaar en Willem Bruls naar het boek van Toon Tellegen. Te zien: 5 november 2023 om 14.30 in het Natlab, Eindhoven; 8 november om 14.00 in Studio Malpertuis, Maastricht; 12 november om 15.00 in Het Speelhuis, Helmond.
operazuid.nl/een-lied-voor-de-maan/
operaballet.nl/de-nationale-opera/een-lied-voor-de-maan
© Brabant Cultureel 2023