Niet veel mensen kennen Jacob Moleschott nog en daar wil men in zijn geboortestad ’s-Hertogenbosch verandering in brengen. In de negentiende eeuw was hij een vooraanstaand fysioloog met vernieuwende ideeën over de voedingsleer, maar ook een vrijdenker en sociaal bewogen mens. Een symposium en een gedenkteken komen eraan.
door Lauran Toorians
‘Initiatief Jacob Moleschott’ is een organisatie die vindt dat naamgenoot Jacob Moleschott gerehabiliteerd dient te worden, om te beginnen in zijn geboortestad ’s-Hertogenbosch en liefst met een blijvende gedenkplek die aan hem is gewijd. Op 22 september 2023 organiseert het initiatief een symposium en bij gelegenheid daarvan wordt een magazine uitgebracht met de titel ‘Jacob Moleschott, niet God maar de mens dienen’. Echt vergeten is Moleschott overigens niet, want er is in maar liefst zeventien talen een Wikipediapagina aan hem gewijd en in 2018 verscheen een serieuze biografie door Laura Meneghello, Jacob Moleschott. A Transnational Biography. Science, Politics, and Popularization in Nineteenth-Century Europe (New York, ISBN 9783837639704). Over zijn wetenschappelijke werk als fysioloog verschenen meerdere studies.
In Italië benoemd tot Senator van het Rijk
Jacob Moleschott (’s-Hertogenbosch 1822 – Rome 1893) werkte in Nederland, Duitsland, Zwitserland en Italië. In 1845 promoveerde hij in Utrecht in de genees-, heel- en verloskunde waarna hij colleges ging geven in Heidelberg. Naar aanleiding van publicaties die de regering daar niet bevielen, moest hij uit Heidelberg vertrekken. Hij werd hoogleraar fysiologie (de leer van de stofwisseling) in Zürich en enkele jaren later in Turijn. Daar werd hij geroemd als een van de belangrijkste voorlopers in de moderne medische wetenschap en Victor Emanuel II, de eerste koning van het verenigde Italië, benoemde hem in 1876 tot Senator van het Rijk. In 1879 werd Moleschott benoemd tot hoogleraar aan de Sapienza, de beroemde universiteit van Rome.
Moleschott pleitte er al in 1848 voor dat hoogleraren dienden te worden benoemd op basis van verdienste en hun belang voor de wetenschap. Hij was een vrijdenker met ideeën die zich laten omschrijven als atheïstisch materialisme en hij hechtte grote waarde aan goede voeding voor een gezond leven en dus ook aan armoedebestrijding. Een bekende uitspraak van hem op dit gebied is: ‘Ohne Phosphor keine Gedanken’ (zonder fosfor geen gedachten). Ook pleitte hij voor vrouwenkiesrecht en het recht op echtscheiding, wat vooral voor vrouwen van groot belang was.
Net als Spinoza geloofde Moleschott niet in een scheiding tussen lichaam en geest, wat in die tijd ook de gangbare opvatting binnen de katholieke kerk was. Als atheïstisch fysioloog meende hij juist dat het lichaam (of meer algemeen: het leven) functioneert op basis van materiële ingrediënten die binnenkomen door goede voeding. Dat bracht hem ertoe – als filosoof, meent het Initiatief Jacob Moleschott – aandacht te vragen voor de materiële behoeften van de gewone bevolking. Volgens Moleschott kan iedereen zichzelf ontwikkelen, ongeacht cultuur, sekse of klasse, zo lang er maar goede voeding en onderwijs beschikbaar is. In de standenmaatschappij van de negentiende eeuw was dat een revolutionaire gedachte.
Hij pleitte voor de staatkundige vereniging met Duitsland
In Italië was hij een medestander geweest van Garibaldi en Cavour, de eerste premier, in de strijd om de eenwording van Italië. Aan de andere zijde vochten onder meer Nederlandse Zouaven en daarmee maakte Moleschott zich in het katholieke Noord-Brabant uiteraard niet populair. Dat zal eraan hebben bijgedragen dat hij in zijn geboortestad lange tijd werd vergeten dan wel verguisd. Het streven is om daar nu verandering in te brengen. Overigens was staatkundige eenheid iets wat hem bezighield en hij pleitte ook geruime tijd voor de staatkundige vereniging van Nederland met Duitsland. Daar kwam hij op terug in 1870, het jaar van de Frans-Duitse oorlog.
Het symposium op 22 september vindt van acht tot tien uur ’s avonds plaats bij Huis73 aan de Hinthamerstraat in ’s-Hertogenbosch. Dat is in het pand waarin zich ook de Openbare Bibliotheek bevindt. Het symposium wordt geleid door Patrick Timmermans, directeur van Erfgoed Brabant, en de avond wordt geopend met een door stadscomponist Bart van Dongen speciaal voor Moleschott gecomponeerd muziekstuk, uitgevoerd door het Brabants Kamerkoor onder leiding van dirigent Dorien Schouten.
Bosschenaar Frans van Gaal spreekt een column uit waarna Wiep van Bunge, hoogleraar in de geschiedenis van de filosofie, en oud-politicus, historicus en hoogleraar Erasmiaanse waarden Ronald van Raak vertellen waarom zij Moleschott zo bijzonder vinden. Dan is er ruimte voor een vraaggesprek met de betrokkenen en publiek en tot slot lanceert de gemeente ’s-Hertogenbosch de ideeën om een blijvend gedenkteken voor Moleschott op te richten. Hiervoor is vorig jaar al door de gemeenteraad het initiatief genomen en dat moet nu dus concreet worden.
Meer informatie over het symposium
fransvangaal.nl/blijvend-eerbetoon-bossche-italiaan/
erfgoedshertogenbosch.nl/verhalen/jacobus-moleschott
© Brabant Cultureel 2023