Kunstinstelling MU in Eindhoven bestaat vijfentwintig jaar. In MU komen verschillende kunstuitingen samen. Directeur en artistiek leider Angelique Spaninks noemt het daarom een Hybrid Art House, voorbij de hokjes van de verschillende kunstdisciplines. De jubileumexpositie ‘Hybrid Tales for Hybrid Times’ is nog te zien tot en met 27 augustus 2023.
door Irma van Bommel
Angelique Spaninks (1966) is sinds 2005 directeur en artistiek leider van MU. Zij volgde Ton van Gool op. Hij begon MU in 1998 als een plek waar op initiatief van de gemeente Eindhoven een aantal kleine initiatieven op het gebied van beeldende kunst, design, architectuur en popcultuur moesten samenkomen. In Brainport Eindhoven ligt de nadruk op technologie en design, maar kunst is ook belangrijk. Voorheen werkte Spaninks, die zowel journalistiek studeerde als kunst- en cultuurwetenschappen, bij het Eindhovens Dagblad, eerst bij de kunstredactie, later als chef binnen- en buitenland. Maar in haar laatste functie bij de krant miste zij de kunst en daarom maakte ze de overstap naar kunstinstelling MU.
Vanuit het niets kan er van alles ontstaan
‘MU’ is afgeleid van het Japanse karakter voor ‘niets, leegte’ en kan ook ‘synergie’ betekenen of de ‘origine van alles’. Immers, vanuit het niets kan er van alles ontstaan. “Ton van Gool had met MU de lijnen uitgezet en een goede basis gelegd”, vertelt Spaninks. “Ik heb daarop kunnen voortbouwen en er andere programmalijnen aan toegevoegd zoals bio art en design, geëngageerde kunst, digitale media en performance.”
Haar journalistieke achtergrond en opleiding kunst en cultuurwetenschappen maakt dat ze kunst anders benadert dan puur vanuit de kunstgeschiedenis en -theorie, verklaart ze. “MU is een hybride kunstinstelling waar voorbij de hokjes van de verschillende kunstdisciplines gedacht wordt. Het gaat om de tussenruimtes, de kruisbestuivingen, de crossovers, waar tegenwoordig ook de meest interessante makers mee bezig zijn. Dat uit zich in zowel vrij werk als geëngageerd werk. Het gaat niet om wat kunst is, maar wat kunst kan zijn. Het meest interessant vind ik de makers die over een langere periode onderzoek doen naar een thema en dat steeds verder uitbouwen en verdiepen. Zij creëren eigen werelden en transformeren vastgeroeste visies, waarbij ze gebruik maken van verschillende kunstvormen.”
Neem bijvoorbeeld choreografe Katja Heitmann, vertelt Spaninks. Zij werkt al vele jaren aan haar multimedia project ‘Motus Mori’, een onderzoek naar specifieke bewegingen van mensen. Het is inmiddels een heel archief geworden en dat deelt ze deze zomer met publiek onder de noemer ‘Reliquiem’. Afgelopen weken stond ze er onder meer mee op festival Boulevard. Van 24 tot en met 27 augustus komt ze ermee naar MU en kun je als bezoeker op het Ketelhuisplein meedoen aan een performance.
“Geëngageerde kunstenaars bevragen de wereld en durven verandering aan te gaan. En dat doen ze veelal door diverse middelen te gebruiken. Je kunt je daarbij afvragen of de kunst dan nog wel autonoom genoeg is. Maar ook dat is een ontwikkeling. Het gaat om de creativiteit van het vragen stellen en kritisch durven kijken naar ingesleten patronen. Niet zozeer om creativiteit als de twintigste-eeuwse, kapitalistische betekenis van iets nieuws, verrassends en waardevols, maar om de oorspronkelijke betekenis: het willen begrijpen van wat het betekent om als mens in de wereld te zijn.”
Kunst kan maatschappelijke thema’s onderzoeken
Maatschappelijke relevantie en multimedia, dat zijn zaken die een jong publiek aanspreken. MU heeft dan ook veel jonge bezoekers. Sommige oudere bezoekers hebben wat moeite met de presentaties van MU. Toch trekt MU ook oudere bezoekers, zowel voor de exposities als voor de activiteiten, vertelt Spaninks. “Het publiek krijgt mee dat kunst niet éénduidig is en dat kunst maatschappelijke thema’s kan onderzoeken. Het gaat om zelf associaties willen maken, nieuwsgierig willen zijn, je open willen stellen. En dat is van alle generaties.”
In hetzelfde jaar dat Spaninks directeur werd, verkreeg MU de status van BIS-instelling en werd daarmee onderdeel van de Culturele Basisinfrastructuur. Dat betekende niet alleen een blijk van waardering en erkenning op landelijk niveau, maar ook meer financiële zekerheid. Overigens moet die subsidie wel iedere vier jaar opnieuw worden aangevraagd.
Niet zo nodig uitbreiden in vierkante meters
MU was eerst in De Witte Dame gehuisvest, het grote pand waar ook de Design Academy en de Openbare Bibliotheek zijn gevestigd. Daar was de expositieruimte van MU moeilijker te vinden omdat die op de eerste etage lag en vanaf de straat moeilijk te zien was. In 2013 verhuisde MU naar Strijp S, waar het goed zichtbaar is en over een grote, open expositieruimte beschikt. MU hoeft daarom niet zo nodig uit te breiden in vierkante meters, zegt Spaninks, ze groeit liever op een ander vlak.
“We zijn druk bezig een digitale uitbreiding te bewerkstelligen als een online versie van onze fysieke ruimte. Een hybride MU dus, die deels online en deels fysiek te bezoeken is.” In de covidperiode bleek hoe belangrijk het was om je publiek via digitale media te kunnen bereiken. Daardoor kwam Spaninks op het idee om dat permanent aan te bieden als MU Hybrid Art Hive. “Het hele archief van MU wordt hierdoor veel toegankelijker en we gaan kunstenaars vragen speciaal werk te maken dat zowel in MU als online te zien is. Een eerste experiment en prototype is het project ‘MUmories’ waarin het publiek herinneringen aan vijfentwintig jaar MU kan delen.” In samenwerking met het Piet Zwart Instituut en het Institute for Network Cultures wordt dit ontwikkeld.
Spaninks is dan wel artistiek leider, maar benadrukt dat zij niet alléén het gezicht is van MU. “Het gaat om de kunst en de kunstenaars. En we werken met een team. Veel van onze medewerkers door de jaren heen, zowel vast als freelance, zijn ook zelf kunstenaar. Beginnende filmmakers, schrijvers, ontwerpers, beeldend kunstenaars en curatoren die aan het begin van hun loopbaan ervaring willen opdoen en wat vast inkomen nodig hebben. MU fungeert daarmee als een soort kraamkamer. We initiëren zelf exposities, maar ontwikkelen ook exposities samen met kunstenaars en gastcuratoren, uit binnen- en buitenland.”
Ook daar komt soms engagement bij kijken. Zo gaf MU tijdens de jubileumexpositie ‘Hybrid Tales for Hybrid Times’ ruimte aan het collectief Vis-a-Visa, bestaande uit afgestudeerden van de Design Academy van buiten Europa voor wie het heel moeilijk is om te voldoen aan de eisen om hier een verblijfsvergunning te krijgen om hun artistieke praktijk verder te ontwikkelen. Ze bouwden iedere week een huisje van suikerspinnen dat ze ‘Home Sweet Home’ doopten: een zoete roze belofte die naarmate de tijd verstreek telkens weer ontaardde in een verlopen hutje als metafoor voor de precaire situatie waarin zij zich als beginnende creatieven bevinden.
Andere activiteiten buiten de eigen bubble
Spaninks was van 2012 tot 2018 tevens directeur van STRP, een festival voor kunst en technologie, eveneens in Eindhoven. Dat was geen onlogische combinatie, vond ze, STRP en MU delen een vergelijkbare bloedgroep, soms verwante programmering en deels overlappende doelgroep. Alleen de dynamiek tussen een doorlopend expositieprogramma en een biënnale verschilt enorm. Na drie edities waren de drukke werkzaamheden niet meer te combineren. Toch kiest Spaninks naast MU nog altijd bewust voor andere activiteiten, buiten de eigen bubble. “Ik vind het belangrijk om niet alleen binnen de eigen muren te kijken hoe je cultuur in de samenleving van belang kunt laten zijn.” Inmiddels zet ze zich ook in voor De Zaak Nu, de belangenvereniging voor Nederlandse presentatie- en postacademische instellingen voor beeldende kunst, en daarnaast voor de gemeente Utrecht, de Dutch Design Awards, We Are Public en internationaal curatorschap.
Na vijfentwintig jaar MU is het tijd voor reflectie. “Tijd om naar jezelf, als kunstinstelling, te kijken en naar de kunstenaars. Maar MU is niet zo van het terugkijken. Daarom hebben we gekozen voor een kameleontische expositie die gedurende vier maanden voortdurend veranderde. Niet zozeer de grote namen uit het verre verleden, maar de kunstenaars die nu dicht bij MU staan, lieten nieuw werk zien. Zo leggen we de nadruk op de community, het netwerk, en daarmee op de kernwaarde van MU.” Alles draait om het codewoord hybride.
Het laatste weekend van het jubileumprogramma worden in de filmzaal twee compilaties van filmpjes getoond. Eén die een indruk geeft van vijfentwintig jaar MU en een andere die een samenvatting laat zien van alle vijfentwintig werken in ‘Hybridt Tales for Hybrid Times’.
‘Hybrid Tales For Hybrid Times’ is nog t/m 27 augustus 2023 te zien mij MU in Eindhoven. Via de website kunnen kaarten worden gereserveerd voor Katja Heitmanns performance ‘Reliquiem’.
Video’s:
25 Jaar MU Video
Hybrid Tales For Hybrid Times Expo Video
© Brabant Cultureel 2023
Hier ging een wereld voor mij open!
Ik moet naar MU; moet méér weten.
Dankjewel Irma van Bommel