De seksuele revolutie is al weer ruim een halve eeuw geleden. De groene generatie van toen is de snel groeiende grijze generatie van nu. Maar ondanks de hoge leeftijd is er nog altijd de behoefte aan een vrije seksuele moraal. In de voorstelling ‘Lust Liefde Leeftijd’ laten ouderen aan de hand van hun eigen ervaring zien waarom dat zo is.
door Emmanuel Naaijkens • fotografie > Barbara Medo
Op de cover van het magazine voor senioren Ons prijkt deze maand een portret van actrice Monique van de Ven. Ze is zeventig, in 1953 geboren in het Oost-Brabantse dorp Zeeland. Dus is het niet zo vreemd dat zij wordt geïnterviewd uitgerekend door een blad dat zich richt op 65-plussers. Toch zegt het iets over onze tijd, of meer preciezer, over de oudere generaties. Want het was de film ‘Turks Fruit’, met de toen negentienjarige Monique van de Ven in de hoofdrol, die in 1972 honderdduizenden bezoekers naar de bioscopen trok vanwege de onverbloemde seksscènes.
Achteraf gezien markeert die film, gebaseerd op de gelijknamige bestseller van Jan Wolkers, het moment dat de seksuele revolutie uit de jaren zestig brede lagen van de samenleving bereikte. Een revolutie die vooral haar betekenis vond in een vrijere seksuele moraal. Niet in de zin van ‘alles moet kunnen’, maar een revolutie die een eind maakte aan de klemmende greep van de kerk, en dus ook van de overheid, op het seksuele leven van mensen. De generaties van toen, die de veranderingen van nabij hebben meegemaakt, zijn nu zestigers, zeventigers, tachtigers en negentigers.
Hel en verdoemenis over seks voor het huwelijk
Maar zijn de verworvenheden van een halve eeuw geleden ook nu nog vanzelfsprekend voor deze ouderen? Kennelijk niet want voor Zout in Breda was het aanleiding voor het maken van de voorstelling Lust Liefde Leeftijd. Zout is een organisatie die door middel van theater maatschappelijke thema’s aan de orde wil stellen en daarbij samenwerkt met mensen die daar op een of andere manier bij betrokken zijn. In Lust, Liefde Leeftijd staan geen professionele acteurs op het podium, maar ouderen die hun verhaal vertellen. Over hoe in hun jeugd, vooral nog in de jaren vijftig en zestig, op seks een groot taboe rustte. Hel en verdoemenis werd er uitgesproken over seks voor het huwelijk. Het was in de tijd dat ‘uit vrijen gaan’, betekende dat je een vriend of vriendin had. En niet zoals nu, waarin ‘vrijen’ staat voor met elkaar naar bed gaan.
Anticonceptiemiddelen zoals condooms gingen niet óver, maar stiekem ónder de toonbank. Hilarisch is een scène over seksuele voorlichting, waarin naar de geest van die tijd niets benoemd mocht worden. Gierend van de lach vertellen vrouwen hoe zij een halve eeuw geleden boekjes in de hand gedrukt kregen waarin stond dat ‘meisjes niet met zichzelf mochten spelen want dan zouden ze ongelukkig worden’. Ze hadden geen idee wat ermee werd bedoeld. Maar wat speeltjes zijn weten ze nu maar al te goed . ‘Bij een droge vagina koop je gewoon glijmiddel bij Kruidvat of de Etos.’
Stapelverliefd alsof een oude schuur in brandt staat
De beknellende moraal uit hun jeugd hebben ze allemaal achter zich gelaten, maar zoveel jaar later lopen ze aan tegen een nieuw taboe, namelijk het kennelijke idee in de samenleving dat met het ouder worden ook de seksuele behoefte, of meer nog de behoefte aan intimiteit, zou verdwijnen. Alle acteurs, die zichzelf hebben aangemeld om mee te spelen in deze theatervoorstelling, getuigen daarvan met hun persoonlijke verhalen. Zoals een weduwnaar die na een lang en gelukkig huwelijk, de tachtig gepasseerd, op zoek gaat naar een nieuwe partner. En, net als in zijn jeugd, stapelverliefd wordt. Zoals het gezegde het zo mooi verwoordt: ‘Als een oude schuur in brand staat is er geen redden meer aan.’
Het gaat er in de voorstelling ook over hoe je in contact komt met een nieuwe liefde. Hoe pak je dat op die leeftijd aan? Net als in je jeugd met allerlei omwegen, of kun je recht op je doel afstappen? En als het alleen maar om de seks gaat en niet om een relatie, helpt datingapp Tinder daarbij? Hoe moet je je presenteren op een relatiesite, moet je bijvoorbeeld vermelden dat je een rollator nodig hebt, met het risico dat je op voorhand al geen match krijgt, of maak je dat pas duidelijk bij de eerste fysieke ontmoeting? Weet je wel hoe het voelt om gedumpt te worden, ook als je al ruim de zeventig bent gepasseerd? Hoe vervul je behoefte aan liefde en intimiteit als je partner dementerend is? Net als in hun jeugd worstelen ouderen met onzekerheden op het pad van de liefde.
A dirty mind is a joy forever
Aan het begin van de voorstelling zegt een tweeënnegentigjarige acteur over de titel: “Laat leeftijd maar weg, het gaat over lust en meer nog over liefde.” Niet zozeer meer over wat het lichaam nog kan, maar wat er zich in het hoofd afspeelt. Schalks merkt hij op dat ‘a dirty mind is a joy for ever’. Zo’n citaat is tekenend voor de voorstelling, er zit veel humor in waar het overwegend grijze publiek nu en dan grinnikend op reageert; het is zo herkenbaar. En hoewel er nergens omheen wordt gedraaid, is de voorstelling niet plat of vol effectbejag. Het woord ‘neuken’ valt een of twee keer.
Bij maatschappelijk theater zoals Zout dat ontwikkelt – een voorstelling wordt ook wel een project genoemd – is het lastig om bij een beoordeling van het vertoonde spel artistieke maatstaven te hanteren. De mensen de op het podium staan, hebben doorgaans niet of nauwelijks toneelervaring. Zij spelen geen karakters, ze zijn zoals ze zijn. Regisseur Letizia Rompelberg heeft spelers zodanig gecoacht dat ze op een natuurlijke, authentieke en daardoor overtuigende wijze hun geschiedenis vertellen. Met theatrale vondsten heeft zij een afwisselende, dynamische voorstelling gemaakt die de aandacht van het publiek vasthoudt. Aan het eind is er nog een verrassende, aandoenlijke wending, maar die gaan we hier niet onthullen.
Tot slot, rust er daadwerkelijk een taboe op het liefdesleven van ouderen? We kunnen constateren dat in zijn algemeenheid verschillen tussen generaties minder worden. Zie bijvoorbeeld hoe grootouders met hun kleinkinderen naar concerten van The Stones gaan, met de nog altijd energieke negenenzeventigjarige Mick Jagger swingend op het podium.
Betutteling die anno 2023 ondenkbaar zou moeten zijn
De aankondiging van Lust Liefde Leeftijd maakte op sociale media negatieve reacties los. Nu is dat bepaald geen uitzonderlijk verschijnsel op sociale media, er zijn mensen die meteen in een kramp schieten als bestaande zekerheden op de tocht komen te staan. Opmerkelijker is dat er kennelijk instellingen voor ouderen zijn die het onderwerp liever mijden. Betutteling die anno 2023 ondenkbaar zou moeten zijn.
Ongemak ervaren ouderen soms wel bij hun kinderen of bij mensen in hun omgeving die er moeite mee lijken te hebben dat ze op hoge leeftijd nog het liefdespad opgaan. Misschien omdat ze bij ouderen het beeld voor ogen hebben van mensen die in een verzorgings- of verpleeghuis wonen. Weinig mensen realiseren zich dat het gaat om ongeveer drie procent van de 3,6 miljoen 65-plussers die Nederland telt. Veruit de meesten van hen wonen, al dan niet met ondersteuning van thuiszorg of mantelzorg, zelfstandig en leiden hun eigen vrije leven. Met alles erop en eraan, met lust en liefde. In die zin kun je Lust Liefde Leeftijd zien als een voltooiing van de seksuele revolutie die al bijna een mensenleven geleden is begonnen.
Voorstelling: ‘Lust Liefde Leeftijd’ door Zout. Spel: Tim Stoop, Arie van Heerden, Hella Bijlsma, Adrie van der Hoeven, Bert van Gerven, Rika Lackin, Anny Miller-Sprangers, Thea van Vugt, Mariëtte Hop, Tonny Bonneke, Marian van Leent, Margriet Aarts-Dekkers, Carla Raaijmaakers, Henk van Helvert, Roelant Verwey, Amy Looman. Artistieke leiding en regie: Letizia Rompelberg. Co-regie: Marjolein Frijling. Productieleiding: Gijsje Broekmans. Geluidsbeeld en muziek: Bram Schouw. Techniek: Risja Willink. Licht: Marc Joosen. Toneelbeeld: Lian Verhoeven. Gezien op 1 juli 2023, Podium Bloos Breda.
De voorstelling is nog te zien op vrijdag 7 juli om 20.00 uur, zaterdag 8 juli om 20.00 uur en zondag 9 juli 13.00 in Podium Bloos.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Theater over ouderen en seksualiteit maakt in Breda heftige reacties los
© Brabant Cultureel 2023