Begin april overleed Pieter Bierens de Haan. Hij maakte kunstwerken en prototypes voor verschillende kunstenaars en ontwerpers, unieke producten voor winkelinterieurs, onderdelen voor meubilair, maar ook landbouwmachines, allerlei apparaten en onderdelen voor een oude zeilboot. Een terugblik op leven en werk van een allround kunstenaar en ambachtsman.
door Hein van Kemenade
Marysia Łyskawa, al sinds midden jaren zeventig partner van Pieter Bierens de Haan (1950-2023), ontvangt mij thuis in Terheijden in haar woonkeuken, die een sfeer van vroeger ademt, om mijn vragen over metaalbewerker Pieter Bierens te beantwoorden. Aanvankelijk studeerde hij in Eindhoven Industrieel Ontwerpen, maar omdat hij vond dat deze opleiding studenten teveel klaarstoomde voor massaproductie stapte hij over naar Sint Joost in Breda.
In het nieuwe bestuur van deze opleiding had de groep studenten waarin Bierens zich bewoog meer vertrouwen. Hij wilde ontwerper worden. Hij was technisch en nieuwsgierig van aard. Het liefste haalde hij apparaten uit elkaar om ze daarna weer in elkaar te zetten. Zo heeft hij in 1975 een Harley Davidson uit 1935 helemaal opnieuw opgebouwd.
De academie verliet hij zonder diploma
Na de academie, die hij zonder diploma heeft verlaten, ging hij werken voor allerlei mensen. In het begin installeerde hij bijvoorbeeld kachels. Uiteindelijk is het metaal geworden. Bierens was autodidact en heeft alles zelf en van anderen geleerd.
Kunst, daar keek hij heel kritisch naar. Hij wilde geen kunst om de kunst maken, maar liever toegepaste kunst en hij kon goed luisteren naar wat mensen wilden hebben. Ook kon hij goed adviseren en dingen maken die mensen niet zelf konden maken. Hij was vormgever en ontwerper. Krijn Christiaansen heeft met Jeroen Bruls het heklucht bedacht. Zij bedachten het en Pieter Bierens kon het uitvoeren. Zij werden er de winnaar mee van de Dutch Design Award openbare ruimte 2006.
Het toestel lijkt op een gewoon fietsenrek, maar door een ingebouwde pomp kunnen fietsers er ook hun banden mee oppompen. Alles wat Bierens maakte was in opdracht, en niet altijd alleen in metaal. Hij dacht mee over de ontwerpen en voerde kunst en vormgeving uit voor anderen. De ideeën kwamen niet van hemzelf, maar hij gaf ze wel vorm.
Een trap met licht van boven
Pieter Bierens de Haan bouwde ook zelf het huis waarin hij met zijn vrouw woonde. Hij was altijd bezig met hoe iets constructief in elkaar zit en kon alles uitvoeren, als je maar vertelde hoe je het wilde. “Ik wilde een trap met licht van boven”, vertelt Łyskawa. “Hij bedacht dan hoe dat moest zodat het licht door de trap ook echt beneden kwam. Hij kon goed samenwerken. Hij corrigeerde ook wel, als hij het niet mooi vond, of als het constructief niet kon. Pieter vond altijd dat de constructie moest deugen. Dat is zijn vormgeving.” In de vormgeving van de trapleuning lijkt het alsof hij uit één stuk alle bochten om gaat.
Meubelmaakster Marlies van Geenen vertelde dat Bierens behalve dat hij ontzettend goed naar anderen kon luisteren, hij ook een duidelijk ontwerp op de computer kon maken om aan anderen te laten zien hoe het product kon worden uitgevoerd. Daarmee gaf hij dan meteen de mogelijkheden en de onmogelijkheden weer, waardoor menig project ook echt uitvoerbaar werd.
Een idee dat iets toevoegt
Vioolbouwer Judith van Dalen geeft aan dat Bierens enorm exact kon werken. Zij wilde een dakornament in de vorm van een viool, de buitenkant ervan en een tegenvorm voor op het dak van hun bedrijf Pot & Van Dalen Vioolmakers. Zij en Arend Pot hebben in veel praatsessies met Pieter Bierens rond de tafel gezeten voordat ook de uitvoering van dit idee concreet werd. Vioolbouw is een kunstambacht. Kunst is volgens Van Dalen een idee vormgeven dat iets toevoegt. Ambacht is volgens bepaalde tradities en regels iets maken wat al eerder is gedaan. Zij gaf Bierens een tekening van de contour van het ornament, alsof het een laserprint is, maar hij heeft het gebogen. Dat is het geheim van de smid. Het is zo goed gelukt, juist doordat het onopvallend is.
Collega-vioolbouwer Arend Pot vult aan door te stellen dat je pas kunstenaar kunt worden wanneer je ambachtsman bent. Het begint met vaardigheden. Het is opmerkelijk dat Bierens juist de ambachtelijke kant heeft gekozen. Een ontwerp moest voor hem puur functioneel zijn. “Een scheepsmotor moet draaien.” Maar hij kwam wel met een artistiek ontwerp. Binnen het keurslijf van het ambacht kon hij de oversteek maken naar kunst. De som van de delen wordt dan meer dan het geheel. “Je ziet de ziel van de maker door het product heen.”
© Brabant Cultureel 2023
Mooi verhaal over ambacht en kunst verenigd in één mens: Dat is een benijdenswaardige gave.