Aldona Stachowska werd op 5 mei 2023 vijfenzestig en dat viert zij met een boek en een expositie als een ode aan de gelukkige verbintenis van haar leven en werk. De kunstenares met Poolse roots en al ruim dertig jaar in Nederland maakt indringend werk waarin groei en vergankelijkheid centraal staan. Zij exposeert aan huis, tot en met 4 juni 2023.
door Han Roijakkers
Aldona Stachowska leerde ik kennen via een verjaardagskaart met haar schilderij van een omarmde zwarte kat. Mij trof de omarming. Mij troffen de warmte en de kracht. Toen ik als voorbereiding op een gesprek haar boek Aldona Stachowska intiem doorbladerde, trof mij opnieuw de kat: in een zelfportretje, vertederend als Picasso’s Kind met duif, en nog meer dan warmte en kracht trof mij de letterlijk blinde overgave. Nu ik Stachowska’s werk alweer jaren ken, besef ik dat die liefdevolle overgave aan het lijfelijke, het organische. Stachowska’s levensthema is en daarom de levensader in haar werk. Zij kan het beter in haar woorden vertellen. Maar bescheiden als ze is, begint ze altijd met dezelfde zin: “Ik wil dat mijn werk voor zich spreekt.”
In bedwelmende kleuren groen
Aldona Stachowska toont haar meest recente werk, de serie De tuinen, die intussen bestaat uit zo’n tweehonderd abstracte composities in velerlei formaten, in bedwelmende kleuren groen. Af en toe verlopen de rimpelingen van plantennerven naar roze. Zelf vond zij dat een gewaagde sprong, want haar palet is veelal monochroom. Kleur zegt ze, is essentieel, moet functioneel zijn, kleur mag nooit de harmonie verstoren. Maar met De tuinen dwaalde Stachowska in haar kindertijd en kwamen haar eerste lievelingskleuren, de combinatie van sappig groen en roze, terug zonder de gevreesde brutale verstoring.
De primaire inspiratie voor de groene serie ligt in films van oude Japanse tempeltuinen en in het isolement van corona, vol stille dagen in het groen van de eigen tuin. Een geschilderde uitgedroogde aronskelk luidde de serie in. Aan de hand daarvan legt Stachowska haar techniek uit. Zij schildert een groene vorm die met water in vlekken vervloeit. Op deze ondergrond tekent ze met Oost-Indische inkt vormen en lijnen die met subtiele toetsen oker, roze, bruin een nieuw verhaal vertellen. Op mijn vraag of ze behalve de groene abstracten ook landschappen schildert, laat ze mij twee dampige, mistige grijze rivierlandschappen zien. Het zijn uitzonderingen, zegt zij.
Een kunstenaarschap als levensdrift
De natuurlijke groenen staan, zoals Stachowska’s volledige oeuvre, in een kunstenaarschap als levensdrift, als geroepen. Zelf zegt zij het zo: “Ik zie mezelf als schilder en als tekenaar, de twee tegelijk. Ik weet niet wanneer ik daarmee begonnen ben, maar het komt me voor dat ik altijd getekend en geschilderd heb.” Haar fascinatie voor de natuur ontpopt zich zoals de grote Poolse dichteres Wisława Szymborska het uitdrukt: ‘Alles rondom ons is zeer inspirerend, het licht en de schaduw, de mens, het dier en de planten.’
Vanuit die fascinatie groeit Stachowska in het omarmen van de vergankelijkheid. Zij legt het vast zoals de wonderbaarlijke Finse schilderes Helene Schjerfbeck (1862-1946) getuigt: ‘Ik wil de kortstondigheid vereeuwigen in het volste besef dat dat vergeefs is.’ Met deze drijfveren tekent en schildert Aldona Stachowska de strijd om te leven en dat is in ons grote tijdloze universum leven en sterven in eeuwige herhaling. Die strijd verbeeldt zij in zijn verschijningen van groeien, bloeien, verdrogen, vervagen, stollen, uiteenvallen, herrijzen. Ze laat het zien in wezens die verduisteren, overwoekerd worden of fragmenteren. Ze laat het zien in de dode duif die ze inbedt in plantenleven.
Zij tekenen de kwetsbaarheid van de mens
Stachowska is geïnteresseerd in mensen, hun binnen- en hun buitenkant. Ze observeert mensen. Mensen roepen beelden op en zij, de toeschouwer, wil hun verhaal vertellen. Haar koppen, torso’s, en lichamen staan voor de gevoelens die mensen beheersen en vervreemden en voor hun relaties waarin eenzaamheid de grondtoon is. Zij tekenen de kwetsbaarheid van de mens, de breekbaarheid die hen in stukken uit elkaar doet vallen. Soms overheerst in een beeld één emotie alsof het door gevoel is verstikt, zoals in de tekening en het schilderij De traan. Soms stuit het beeld op een paradox, zoals in het grote schilderij van de Amazone. Daarin verbeeldt de geamputeerde borst evengoed het lijden van verlies als de gewonnen strijdbaarheid van een mythische heldin. Kleur is in haar werk belangrijk, kleur zet de toon van een verhaal. “Maar”, voegt zij eraan toe, “mijn stemming heeft grote invloed op mijn kleuren. Zo werd mijn werk onbewust donkerder door de oorlog in Oekraïne zelfs in de vreugdevolle tuinen.”
Aldona Stachowska werkt in series, in stromingen, in periodes, zou men kunnen zeggen. Ze komen en gaan op het tij van toeval en ervaringen. Zo zijn er de series koppen, relaties, ultieme eenzaamheid, en de tuinen. Interessant is dat de werken en de series van Stachowska niet altijd vastliggen of afgesloten zijn. Een ouder werk kan opnieuw betekend, opnieuw bewerkt worden, zodat stromingen zich vermengen. Een zwart-wit tekening kan met plantaardige structuren in kleur transformeren of een ingetogen tekening verschijnt expressionistisch in olieverf of gouache. Soms voegt een latere bewerking nieuwe betekenis toe. In haar bewondering voor de tragische Franse beeldhouwster Camille Claudel (1864-1943) verheft zij Claudels oorspronkelijke torso in aquarel met vleugels van getekend zonnebloemblad. Een herrijzenis voor een gekwelde kunstenares.
De beweeglijkheid in het werk van Stachowska weerspiegelt in haar gevarieerde en soms gemengde technieken. Zij werkt op papier, karton, vilt, paneel en doek, met potlood, Oost-Indische inkt, krijt, houtskool, Siberisch krijt, pastel, in aquarel en in olieverf. Zo tekent ze loepzuiver met potlood de kanten schaduw van een jurk op een vrouwenbeen, maakt ze met Siberisch krijt een dood blad levend of geeft ze met potlood een savooiekoolblad het reliëf van een machtig landschap.
Tegenover beweeglijkheid in vorm, in genre, in techniek, staat de kracht van lijn en toets. “Vrouwen zijn krachtig’, glimlacht zij. Ze vult het aan: “Vrouwen die zelfstandigheid en autonomie winnen, moeten krachtig zijn.”
Portretten, vaak met kat op schoot of in de armen
Portretten storen zich niet al te veel aan het ritme van series en stromingen. Ze duiken op in alle periodes in eigen en eigenzinnige vormen. Er zijn de warme, grote en kleine zelfportretten in olieverf, vaak met kat op schoot of in de armen. Er zijn de tedere portretten van Karolina, de ene keer bijna kubistisch, een andere keer expressionistisch in aquarel en dan weer zachtaardig naturel. Een verfijnde versie van het portret zien we in de serie koppen of in de stijl van deze serie.
Het zijn kleine lijnportretten in inkt of potlood met twee zelfportretten als uitblinkers. Maar volgens Stachowska is Mijn wonder Helene Schjerfbeck niet alleen het dierbaarste maar ook het meest magische portret. Ze maakte het toen ze Schjerfbecks indringende werk met de blik van Edvard Munch, leerde kennen. Het portret ontstond vanuit haar eigen gedachten, zonder een afbeelding van de Finse kunstenares, en uit haar intuïties kwam een werkelijke gelijkenis te voorschijn. Een wonder, aldus Stachowska.
Ze slaagde met vlag en wimpel
Aldona Stachowska werd geboren in 1958 in Gostyń, Polen. Zij groeide op met vrijzinnige, spirituele ouders die hun twee kinderen als onafhankelijke, zelfstandige mensen grootbrachten in een diepe verbondenheid met de natuur. Haar spelen bestond uit tekenen en schilderen. Daarom mocht zij als vijftienjarige toelatingsexamen doen voor het prestigieuze Nationaal Lyceum voor Plastische Kunsten in Poznań waaraan een zeer beperkt aantal leerlingen werd toegelaten. Ze slaagde met vlag en wimpel voor deze vijfjarige opleiding. Later vervolgde ze haar opleiding aan De Nationale Hogeschool voor Schone Kunsten in Poznań en behaalde daar onder de bezielende leiding van de bekende kunstenaar Professor Piotr C. Kowalski haar graad van doctorandus in de Kunstopvoeding.
Stachowska ontmoette haar Nederlandse man, de kunstenaar Jan Vosters, in haar functie als galeriehoudster in Poznań. Met hem, haar soulmate zoals ze zegt, woont ze al eenendertig jaar in Reusel. Ze heeft jarenlang teken- en schilderlessen gegeven en werkte en werkt op de eerste plaats als vrije kunstenaar. Zij exposeert in haar atelier en huis in Reusel, ingericht met haar kunstzinnige hand. Gaat dat zien.
Het boek ‘Aldona Stachowska intiem’ is een introductie en overzicht van een markant oeuvre, verhelderend ingeleid door Willy Thijs, wetenschappelijk medewerker aan het Gemeentelijk Jacob Smitsmuseum Mol (B), en John van Maren, met zijn zesde zintuig voor filosoferende duiding. Het boek is voor € 25,00 verkrijgbaar bij Aldona Stachowska.
Veel meer is te zien op de gelijknamige expositie, vanaf 19 mei tot met 4 juni 2023 op haar adres: Turnhoutseweg 15 in Reusel (ingang achterom naar de tuin). Tijdens die periode houdt zij elk weekend feestelijke ontvangsten op vrijdag, zaterdag, zondag van 13.00 tot 17.00 uur. Stachowska ontvangt bezoekers op afspraak ook door de week. Meer informatie via aldona.dse.nl.
Lees ook in Brabant Cultureel:
Boek van Jan Vosters toont zijn persoonlijke kunstgeschiedenis
© Brabant Cultureel 2023