Bij Festival Cement in ’s-Hertogenbosch gaan jonge makers op zoek gaan naar nieuwe theatervormen en gedachten. Die zoektocht levert op één avond uiteenlopende resultaten op. De voorstellingen ‘Mannahatta’ en ‘Hamlet vs Don Quixote’ zijn theatraal tegengesteld aan elkaar, maar in hun strekking ontlopen ze elkaar dan weer niet zoveel.
door Emmanuel Naaijkens
‘To be or not to be’ – ‘Te zijn of niet te zijn’. Een van de beroemde ‘oneliners’ uit het werk van William Shakespeare die na vierhonderd jaar nog te pas en te onpas geciteerd worden. In een voorstelling waarin Hamlet, prins van Denemarken, met Don Quixote, de onversaagde ridder uit La Mancha, letterlijk en figuurlijk met elkaar duels uitvechten, mag die gevleugelde uitspraak niet ontbreken. En ook in de voorstelling Hamlet vs Don Quixote blijft het antwoord op die vraag in de lucht hangen.
In Hamlet vs Don Quixote van het gezelschap Antiklimax raken de levens van de tragische Hamlet, gekweld door geesten, en de onverbeterlijke optimist Don Quixote met elkaar verstrengeld. Die ontmoeting is niet eens zo toevallig want het stuk van Shakespeare en de roman van Cervantes verschenen kort na elkaar in het prille begin van de zeventiende eeuw. Nog een toevalligheid, beide auteurs overleden enkele dagen na elkaar in 1616.
In de regie van Koen van Seuren levert die confrontatie een voorstelling op waarin uitbundigheid en humoristische overdrijving afwisselen met ingetogenheid en bedachtzaamheid, wat theatraal spektakel oplevert met oogstrelend effectbejag, maar ook diepgang die tot nadenken stemt.
Origineel
Om Hamlet (David Westera) en Don Quixote (Evalinde Lammers) tegenover elkaar te zetten is een originele vondst. Een groter verschil in karakters is nauwelijks denkbaar. Hamlet is de sombere, immer twijfelende cynicus die zeker weet dat het kwaad aan het langste eind trekt. Hij botst met de naïeve idealist Don Quixote die het onrecht bestrijdt en ervan heilig overtuigd is dat het goede zal overwinnen. Grappig is hoe diens onbereikbare liefde Dulcinea een plek in het verhaal heeft gekregen, een ‘rol’ voor een willekeurige toeschouwer.
Deze tweestrijd is een verbeelding van hoe de mensheid worstelt met zichzelf waarbij in de ogen van velen de ondergang van de wereld door de klimaatcrisis onvermijdelijk is, en anderen hoopvol gestemd zijn. Hamlet vs Don Quixote is een mooie, energieke voorstelling met sterk, expressief spel van Westera en Lammers dat de toeschouwer bij de les houdt. De teksten zijn doordacht en daarin zijn heden en verleden op soms ironische wijze met elkaar verweven. De voorstelling blinkt uit door creatieve vondsten waarbij met name het decor opvalt. Dat bestaat uit lange gordijnen die een wisselende achtergrond vormen.
Donald Trump
Moet je een voorstelling kunnen volgen zonder al teveel voorkennis over hetgeen over het voetlicht wordt gebracht? Die vraag kwam bij me op na het zien van Mannahatta van de Vlaamse theatermaker Renée Goethijn, bedenker van het concept en regisseur. Met wat summiere informatie in mijn achterhoofd duurde het lang voor ik vat kreeg op hetgeen zich op de vlakke vloer van de grote zaal van de Verkadefabriek afspeelde. Tot het zover was, leek het stuk voor mij een losse aaneenrijging van dwaze, soms cartoonachtige scènes. Met Mannahatta beoogt Goethijn een afschrikwekkend beeld te schetsen van wat de mensheid te wachten staat als we doorgaan met het uitputten van aarde: de klimaatcrisis.
Het verhaal speelt zich af op een golfbaan van kunstgras waar drie golfers in een vervreemdende verhouding tot elkaar staan. De golfbaan van oud-president Donald Trump in Schotland, die het landschap ernstig heeft aangetast, is voor Goethijn de inspiratiebron geweest, zo blijkt uit een interview met de theatermaker dat ik na afloop in het festivaltijdschrift lees. Voor haar zijn het vooral de Trumpachtigen die met hun megalomane gedrag de aarde in haar voorbestaan bedreigen.
Kijkspel
Goethijn geeft in datzelfde interview een inkijkje in haar opvattingen en ze vertelt over de uitwerking van haar ideeën die aan het stuk ten grondslag liggen. Die uitleg zorgt ervoor dat het abstracte karakter van de voorstelling grijpbaar wordt en dat met terugwerkende kracht een aantal puzzelstukjes op hun plaats vallen. Mannahatta is vooral een kijkspel waarin Goethijn de toeschouwer absurde beelden voorschotelt, de tekst speelt een ondergeschikte rol. Er zitten tal van komische fragmenten in die vooral doen glimlachen, zoals in de openingsscène waarin de spelers, al dierengeluiden playbackend, in perfecte timing met elkaar communiceren.
Maar het stuk schetst onmiskenbaar een dystopie, een indruk die nog even naijlt. Goethijn vertelt in hetzelfde interview dat zij ook is gefascineerd door de virtuele wereld. In de voorstelling geeft ze op vernuftige wijze robotachtige installaties een uiteindelijk beslissende rol; het landschap komt in opstand. Ondanks het doemkarakter van de voorstelling gelooft Goethijn niet dat de mensheid door de zelf veroorzaakte klimaatcrisis ten onder gaat. En dat is waar Mannahatta en Hamlet vs Don Quixote, hoe verschillend ook in vormgeving, elkaar raken: er is nog hoop.
Voorstelling: Hamlet vs Don Quixote. Gezien tijdens Festival Cement op dinsdag 21 januari 2023. Tekst: David Westera, Koen van Seuren, Evalinde Lammers. Spel: David Westera, Evalinde Lammers. Regie: Koen van Seuren. Decor/kostuums: Caz Egelie. Coproductie: Grand Theatre Groningen. Productieleiding: Annemarie Venema. Coaching: Joachim Robbrecht, Sarah Moeremans. Dramaturgie: Judith Blankenberg.
Voorstelling: Mannahatta. Concept en regie: Renée Goethijn. Scenografie: Stefan Jakiela. Spel en creatie: Goele Derick, Guy Dermul, Lotte Diependaele. Geluidsontwerp: Joris Blanckaert. Lichtontwerp: Kurt Lefevre. Kostuumontwerp: Anne-Catherine Kunz. Dramaturgie: Bart Capelle. Assistentie regie/vormgeving/dramaturgie: Amélia Malfait. Software en electronica: Marcel Samyn. Advies beweging: Georgina del Carmen Teunissen, Bryan Thiltges.
Festival Cement duurt tot en met zaterdag 25 maart
www.festivalcement.nl
© Brabant Cultureel 2023