Jan Toorop, zijn dochter Charley Toorop en haar zoon Edgar Fernhout zijn vooral bekend geworden als schilders. In deze Toorop-dynastie is ook lithografie gemaakt. De een was echter meer graficus dan de ander, zo blijkt uit de expositie ‘De Toorop Lijn’ in het Nederlands Steendruk Museum in Valkenswaard.
door Henk van Weert
Soms ben je als klein, gespecialiseerd museum in het voordeel. Je kunt van iets de kruimels oppikken en er vervolgens een aardig brood mee boetseren. Jan Toorop, Charley Toorop en Edgar Fernhout zijn grote namen in de Nederlandse kunst van de vorige eeuw, maar hun lithografisch werk is altijd op de achtergrond gebleven. Nog nooit is dit werk gezamenlijk ten toon gesteld. Niet zo interessant, of over het hoofd gezien, wie zal het zeggen?
Verschil
Het Nederland Steendruk Museum dook er wel in, stelde een kleine en aantrekkelijke expositie samen en bracht een boekje uit over De Toorop Lijn, geschreven door conservator en samenstelster van de expositie Frédèrique van Duppen. Het grootste deel van de expositie komt voor rekening van stamvader Jan Toorop. Het kleinste aandeel is van kleinzoon Edgar Fernhout, simpelweg omdat die vrij weinig aan lithografie heeft gedaan. De verschillen tussen de generaties zijn duidelijk te zien: de landschappen van Fernhout bijvoorbeeld herinneren in niets aan de zwierige affiches van zijn grootvader.
Naast verschillen zijn er overeenkomsten, vooral tussen Jan Toorop en zijn dochter Charley, constateert Van Duppen. Zowel Jan als Charley legden zich graag toe op sociale onderwerpen en gewone mensen, zoals boeren, mijnwerkers en arbeiders. Alle drie wilden zij werk maken voor een groot publiek. De lithografie was daar een mooi middel voor, want toegankelijk voor dat grote publiek.
Een andere connectie is dat zij elkaar afbeeldden. Jan Toorop maakte een ets van Charley als kind terwijl zij door een boek bladert, Charley op haar beurt beeldt zichzelf af samen met haar zoon Edgar.
Slaolie
De tentoonstelling opent met het bekendste grafisch werk van Jan Toorop (1858-1928), het art nouveau affiche ‘Delftsche Slaolie’. De lijnen zwieren over het affiche. Het werk werd een enorm succes en zorgde ervoor dat Nederlands art nouveau ook wel bekend werd als de ‘slaoliestijl’. Toorop senior groeide rond 1900 uit tot een productief en succesvol graficus. Zijn palet was niet eenduidig. In Valkenswaard zijn litho’s te zien waarvan de afbeelding amper is te zien, zo frêle zijn de lijnen, maar ook zware, donkere werken, met stevige lijnvoering.
Charley Toorop (1891-1955) maakte honderdveertig werken op papier, waaronder litho’s, tekeningen en etsen. Net als haar vader hield zij van krachtige lijnen. Haar onderwerpen zocht ze in wat we nu zouden noemen de onderkant van de samenleving. In Valkenswaard zijn stevige, donkere litho’s te zien van boeren, arbeiders, revolutionairen in Parijs, een kwetsbare vrouw.
Edgar Fernhout (1912-1974) maakte beduidend minder lithografisch werk dan zijn moeder en grootvader. Hij produceerde slechts één serie litho’s. In 1947 sloot hij zich aan bij het initiatief Schildersprenten waarmee bekende kunstenaars uit die tijd grafisch werk maakten dat voor een klein prijsje werd uitgebracht met het doel het volk te verheffen. De hand van opa was daar al niet meer in te herkennen. De litho ‘Bloemen’ is kleurig, optimistisch en vrolijk en in andere werken die zijn gewijd aan de jaargetijden ontbreken ook de zwaar aangezette lijnen van grootvader en moeder.
Het Steendruk Museum toont niet alleen grafisch werk van het drietal. Om ze beter in hun eigen context te zetten en in die van hun eigen tijd zijn er ook schilderijen te zien. Van de Toorops, maar ook van andere kunstenaars zoals Carel Willink.
‘De Toorop Lijn. Jan Toorop, Charley Toorop en Edgar Fernhout’, tot en met 9 juli 2023 in het Nederlands Steendruk Museum.
© Brabant Cultureel 2023