‘Sneller, beter, mooier. De vormgeving van de vooruitgang’ is de titel van de nieuwe expositie in het Design Museum Den Bosch. De tentoonstelling gaat over de stroomlijn, een van de belangrijkste ontwerpprincipes van de moderne tijd. Voorwerpen worden zo vloeiend mogelijk gemaakt om de luchtweerstand te minimaliseren. Dat bevordert snelheid en zuinigheid. En ook nog eens mooie voorwerpen.
door Henk van Weert
Het klapstuk van de expositie staat niet op zaal, maar buiten de tentoonstelling in de entreehal. Het is een kogelvormige auto uit 1898 met de onvergetelijke naam La Jamais Contente (de nooit tevredene). Het is de auto waarmee de Belg Camille Jenatzy in 1899 het wereldsnelheidsrecord vestigde: 106 kilometer per uur. Niet op fossiele brandstof, maar op elektriciteit. La Jamais Contente was uitgerust met twee accu’s. Duurzaamheid avant la lettre. De originele auto uit Compiegne – geen replica dus – staat hier omdat hij niet in de lift naar de expositiezaal past. Comfort heeft hij niet, de vering moet stug zijn geweest, de weg niet best, maar hard ging hij. Mede dankzij de kogelvormige constructie.
Familietentoonstelling
‘Sneller, beter, mooier’ is de grootste en kostbaarste tentoonstelling die het Design Museum in jaren gemaakt heeft. De museumleiding ziet het getoonde als een familietentoonstelling waar je met het hele gezin naartoe kunt. Aha, mooie overlap met de tentoonstelling over de Efteling, enkele tientallen meters verderop in Het Noordbrabants Museum, denk je dan. Volgens directeur Timo de Rijk is het puur toeval dat de twee familietentoonstellingen samenvallen. Vanwege de kosten – grote voorwerpen zijn uit allerlei plaatsen naar ’s-Hertogenbosch getransporteerd – loopt de expositie extra lang, tot na de zomervakantie.
‘Sneller, beter, mooier’ is de kostbaarste expositie in het Design Museum in jaren
Er zijn flink wat mooie en bijzondere voertuigen en voorwerpen te zien, uiteraard allemaal sterk gestroomlijnd. Opvallend is bijvoorbeeld de racemotor Colani-Egli MRD-1 (op basis van een Kawasaki) uit de jaren tachtig van de Duitse ontwerper Luigi Colani. Een van de bijzonderheden is dat wanneer coureur Urs Wenger er eenmaal op lag een klep over zijn rug kon worden gedrukt, wat extra stroomlijn opleverde. Wenger moet er als een scheurende hamburger uitgezien hebben.
De RED Shift van Solar Team Twente waarmee studenten deelnamen aan de World Solar Challenge staat er te pronken en aan het plafond hangt een veertien meter lange, ranke wedstrijd-roeiboot. Beide voorwerpen konden wel via het dak naar binnen getakeld worden. Een bobslee, toonbeeld van ronde vormen, is ook te zien.
Muis
Het stroomlijnen van voorwerpen kwam sterk opzetten in de jaren dertig en is tot op heden belangrijk bij het ontwerpen. Overigens niet alleen om snelheid en zuinigheid te bevorderen. Het levert ook mooie dingen op, zoals bijvoorbeeld de bekende muis van een Apple-computer. Stofzuigers en strijkijzer hoeven meestal ook niet tegen de wind op te boksen, maar enkele exemplaren in de tentoonstelling laten zien hoe stroomlijn mooie resultaten oplevert.
Uiteraard staat er ook een racefiets. Bijna geen enkel gebruiksvoorwerp is zo mooi als een moderne racefiets. Het gestroomlijnde design van de moderne racefiets helpt de renner en pleziert het oog van de kijker.
Volgens de maker van de tentoonstelling, conservator Tomas van den Heuvel, heeft stroomlijn veel invloed gehad op de geschiedenis van design. Natuur, cultuur en techniek spelen elk hun rol: “Stroomlijn is een natuurlijk, biologisch principe, afgeleid van de perfectie van de natuur. Je hebt techniek nodig om het vervolgens te maken. Cultureel gezien is stroomlijn een metafoor voor vooruitgang, vooral in de jaren dertig, maar ook nu nog.”
Stroomlijnlab
‘Sneller, beter, mooier’ is een tentoonstelling om eens uitgebreid te bekijken en te besnuffelen en is zeker niet alleen interessant voor mensen met een technische knobbel. Voor met name kinderen is de bovenverdieping ingericht. Je kunt er zelf gestroomlijnde voorwerpen bedenken en maken en testjes en onderzoeken doen in het Stroomlijnlab. Er zijn racefietsen waar je op mag gaan zitten en liggen en er is een mini-windtunnel waarmee luchtweerstand aangetoond kan worden.
Rond de tentoonstelling is zowel online als in het museum ook een uitgebreid nevenprogramma opgetuigd met onder meer familiecolleges, lezingen en workshops voor kinderen. De agenda is te vinden op de website van het museum.
‘Sneller, beter, mooier. De vormgeving van de vooruitgang’, tot en met 3 september 2023 in Design Museum Den Bosch.
© Brabant Cultureel 2023
Tijdens de drukbezochte opening op zaterdagmiddag 4 maart hield de conservator een inleiding die vooral bestond uit het voorlezen van een tekst van Norman Bel Geddes, met daarin blikken op de toekomst die totaal anders zou zijn, en gevoelens van onzekerheid die de toekomst opriep. In de tentoonstelling rond de Stroomlijn staat de vorm van objecten centraal. Het motief de stroomlijn werd gekozen als zinnebeeld van de vooruitgang en dat levert een wandeling op langs fraaie apparaten, vooral speelgoed voor mannen, die er langs kunnen mag en zich verlekkeren aan auto’s, motoren, een fraai vormgegeven bobslee, een boot uit de loods van de roeiclub aan de citadel. Wat de directeur dan weer een faux pas ontlokte: dat niemand mocht zeggen dat hij geen goede relaties had in het citadelhof. In de loods van de club wordt niet gewoond, maar daar huizen boten en wordt gedronken door leden. In de expositie in het designmuseum is wederom aandacht voor design uit het antebellum.
Problematisch blijft dat hardnekkig kiezen voor het pulchrum uit die periode wel. Want het schone dat is genomen uit verzamelaarscollecties, krijgt geen ruimte voor de meer problematische kanten van de vooruitgang. Een tentoonstelling is een keuze, maar toch jammer dat er geen aandacht was voor het werk van Tullio Cralli of de Tsjechische kunstenaar Otakar Švec, die een prachtig beeld van een motorrijder maakte dat in de nationaal galerie van Praag staat. Ook Cassandre ontbreekt met zijn gestroomlijnde boten. Wat wel te zien is zijn modellen van Tatra, een automerk dat gebruik maakte van een luchtgekoelde motor, een idee dat Porsche graag benutte voor zijn ontwerpen. De Chrysler vond ik niet, maar dat lag wellicht aan de drukte.
Uit de inleiding door de directeur bleek overigens dat dit een bijzonder project was dat hij in het verleden met een studievriend als uitdaging voor de toekomst had gezien. Het is een fraaie tentoonstelling geworden, met een eigenzinnig wonderkamer gehalte. Tegelijkertijd blijft het gebrek aan historisch kader schrijven, want wat is schoonheid, pulchrum, zonder waarheidsspreken (verum) of aandacht voor humanistische waarden (bonum). Dat wordt door het museum vaker uit het oog verloren of terzijde geschoven, bewees de presentatie van design uit het derde rijk. Wat blijft er over van schoonheid zonder deugdzaamheid, wat van het schone als het goede door boosheid wordt overwoekerd? Maar misschien is dit de historische afstand die is gegroeid in 2023, tussen Auschwitz, de goelag en NU?