De Noord-Brabantse première van TÁR was donderdag 2 maart 2023 in Cinecitta, Tilburg. Met Cate Blanchett in de hoofdrol als dirigent en componist Lydia Tár heeft regisseur Todd Field een meeslepende en uiterst gelaagde film neergezet.
door Carina van der Walt • filmstills > Focus Features
TÁR speelt in de wereld van de klassieke muziek en start met de introductie van Tár als de nieuwe maestro van de Berliner Philharmoniker. Naast talent en onkreukbare internationale reputatie sluimert er een monster in Tár. Haar perfecte gehoor maakt van Tár een despoot met een baton. Tegelijk is zij haar eigen grootste vijand.
Sinds de publicatie van Het Parfum. De geschiedenis van een moordenaar in 1985 door Patrick Süskind (verfilmd in 2006) weten we dat een perfect zintuig gekmakend is. Het perfecte reukzintuig maakte van Jean-Baptiste Grenouille zowel een goede parfumeur als een seriemoordenaar. Faustiaans gevaarlijk. Wat doet een uiterst fijngevoelig gehoor met Tár? Voegt het een schepje arrogantie toe aan een onmenselijk aanpak van haar orkest? Is zij even Faustiaans gevaarlijk als Jean-Baptiste Grenouille? Tár is even fictief als Grenouille.
Afwisseling
Dat Tár een absoluut gehoor heeft en verschillende toonhoogtes feilloos aanvoelt, is op de bok duidelijk op haar gezicht af te lezen. Zij onderricht het orkest met furore een scherpe afwisseling in volume in Mahlers Vijfde Symfonie, maar onderbreekt dezelfde repetitie tot op de rand van stukmaken. Tijdsberekening in de partituur is voor haar alles. De orkestleden zijn bekoord én gealarmeerd door haar felheid. Tár is autocratisch volledig aanwezig en slaagt erin om haar orkest te bezielen. Ze dringt aan op perfectie.
Maar een perfect gehoor is niet iets dat je in de kleedkamer of thuis kunt uitschakelen. Het gaat door in de badkamers met geheimzinnige voetstappen of iemand die haar neus snuit achter een dichte deur. Ze ondergaat de geluiden. ’s Nachts stapt Tár uit bed omdat ze een repeterende noot van het klavier hoort, of een stem die twee noten neuriet. Angstig zoekt zij de trilling van de koelkast tot ze die vindt en gerustgesteld is. Het tikken van een metronoom achter gesloten deuren in een kast doet haar op hol slaan. Een dringende klop aan de voordeur jaagt haar meerdere keren uit bed.
Tár is slachtoffer van haar gehoor. Om daaraan te ontsnappen gaat zij ’s ochtends rennen, maar ook in het park hoort ze iets dat haar beangstigt. Het is op haar gezicht af te lezen. In haar auto door een tunnel rijdend – visueel ook al een beangstigende ervaring – wordt haar aandacht afgeleid door een trilling in het dashboard. De uitvergroting van deze geluiden is meesterlijk georkestreerd door surround sound die het geluid door de filmzaal rondstuurt. Je zit er middenin. Je ervaart de intensiteit ervan samen met Tár. Ze noemt deze stoornis in een gesprek aan haar oude leermeester. Hij troost haar met Schopenhauer, die ook gevoelig was voor lawaai.
Vernietigend
Intelligentie in combinatie met innerlijke gedrevenheid en een hypergevoeligheid voor omgevingsgeluiden en muziek zorgt voor een slagveld van verwoeste relaties in het leven van Tár. De student Max scheldt haar uit met ‘You fucking bitch’ wanneer hij de klas definitief verlaat omdat hij Bachs levensstijl veroordeelt. Társ oordeel over Max is vernietigend. Zij is dader. Wanneer haar assistent Francesca verdrietig is vanwege de zelfdoding van haar vriendin Krista Taylor beveelt Tár haar harteloos om alle e-mails van Taylor te wissen. Ook Taylor was dirigent, maar onduidelijk blijft wat precies de relatie tussen Tár en Taylor was.
Cate Blanchett levert met TÁR een magistrale vertoning van toenemende nietsontziende razernij.
Wat duidelijk wordt, is Társ machtsmisbruik. Haar professionele loopbaan wordt langzaamaan een puinhoop. Haar maniakaal gedrag dringt ook door tot haar privéleven. Echtgenote Sharon waarschuwt haar met de volgende woorden die naar hun geadopteerde dochtertje Petra verwijzen: ‘Jouw enige blijvende relatie slaapt hiernaast, maar daarbij heb je niet stilgestaan.’
Geen klassieke muziekliefhebber, psycholoog, neuroot of cinefiel mag deze film missen. Cate Blanchett levert met TÁR een magistrale vertoning van toenemende nietsontziende razernij.
TÁR is nog tot en met 6 april 2023 te zien in Cinecitta in Tilburg; en van 3 tot en met 8 maart in zowel Chassé Theater en Cinéma in Breda, de Verkadefabriek in ’s-Hertogenbosch en NatLab in Eindhoven. In NatLab ook nog op 10 maart met een inleiding door Kevin Toma.
Cate Blanchett (1969) is een Australische actrice. Ze won in 2014 een Oscar voor de hoofdrol van Jasmine in de tragikomische film Blue Jasmine en in 2005 voor haar bijrol in de biografische dramafilm The Aviator. Daarnaast kreeg ze meer dan 150 andere acteerprijzen toegekend. Blanchett viel sinds de internationale première op 1 september 2022 in de prijzen met haar vertolking van Lydia Tár. De Coppa Volpi voor beste actrice bij het Filmfestival van Venetië zowel als beste actrice in een film – drama, bij de Golden Globes. Begin 2023 werd Blanchett beloond voor de beste vrouwelijke hoofdrol bij de British Academy Film Awards. In de wacht staat nog een nominatie voor een mogelijke derde Oscar op 12 maart aanstaande. In totaal is TÁR genomineerd voor zes Oscars.
© Brabant Cultureel 2023
Hier wordt voorbij gegaan aan het aantasten van de realiteit: Blanchett’s pianospel als onderdeel van haar voorbereiding op een concert is ondermaats voor een dirigent. Zij mag blijkbaar weken (maanden?) besteden aan het voorbereiden van één concert, terwijl dat in de praktijk zeker niet zo is met de voortdurende tijdsdruk waarmee een orkest te maken heeft. En ik vond dat de film een half uur korter had gekund, maar dat was mijn persoonlijke ervaring.De personages werden daarentegen niet voldoende uitgewerkt, zodat ik werd geconfronteerd met diverse open einden. De acteerprestatie van Blanchett is niettemin indrukwekkend.
Een korte aanvulling die de FILM betreft, en niet alleen de inhoud.
De film begint met de eindcredits, minutenlang, wat een prachtig begin is: je kijkt alsof je er al een hele film op hebt zitten en je vermoedt dat het werkelijke einde van de film het ‘begin’ zal zijn. Dat blijkt ook te kloppen. Hoewel de film chronologisch vertelt, keert de hoofdpersoon aan het slot inderdaad terug naar haar ouderlijk huis en dirigeert ze een jeugdorkest in Thailand, zoals ze haar carrière ooit is begonnen. Fraai.
Dan wordt ze geïnterviewd door de echte Adam Gopnik van The New Yorker die zichzelf speelt, en waarin alle thema’s van de film aan bod komen: de carrière van Lydia Tár, het dirigeren, het vrouw zijn, haar voorgangers. Zonder enig respect voor de kijker (heerlijk!) doet de film vervolgens consequent het juiste: zaken aanstippen, niet uitmelken, niet uitleggen, slechts kort duiden. En strooit de film met namen en termen uit de klassieke muziek, alsof iedereen weet wie en wat ermee worden bedoeld. Heerlijk!
Lydia Tár is een ijskonijn, een maestro die in de hiërarchie aan de top staat en hiervan gebruikmaakt. Dat ze dit doet, is behoorlijk voorspelbaar gedurende viervijfde van de film, en dat is storend. Aan de andere kant, alles blijft terloops, en dat is weer mooi.
En discussiestof genoeg: is zij niet teveel een mannelijke vrouwelijke dirigent, is het handig om in deze tijd een #SheToo-verhaal te vertellen?
Kortom, een topfilm die te lang duurt en storend voorspelbaar is.