Een eeuw geleden wilde vleesfabrikant Saal van Zwanenberg iets nuttigs doen met de alvleesklier, toen nog slachtafval. Dat leidde tot de oprichting van Organon en de grootschalige productie van insuline uit die klieren. Museum Jan Cunen haakt daarop in met de tentoonstelling ‘Leven en laten leven. Hoe Bio Art de toekomst kleurt’. Een expositie vol breed uitwaaierende vragen. Diepzinnig, grappig, verrassend en soms ook ondoordringbaar.
door Henk van Weert
Blijf altijd vragen stellen, zei mijn leermeester in de journalistiek ooit. Telkens opnieuw, ook als je antwoorden gekregen hebt. Dat geldt voor de journalistiek, voor de politiek en zeker ook voor de wetenschap. De vraag is het fundament van de vooruitgang. Kunstenaars stellen ook vragen, zeker de bio-kunstenaars die nu in Oss bij elkaar gebracht zijn.
Hoe komen we tot een nieuwe wereld, waarin de mens met al zijn rare praktijken toch vreedzaam en nuttig kan samenleven met de natuur en andere organismen op aarde?
De staf van Museum Jan Cunen stelde een expositie samen met hulp van de Eindhovense bio-kunstenaar Jalila Essaïdi. De exposanten laten zich in de expositie gelden als broers en zussen van al die wetenschappers die op zoek naar betere, duurzame technologie. Maar dan net iets anders.
Het is een expositie geworden waar je de tijd voor moet nemen en de bereidheid moet tonen om mee te waaien met al die vragen, hoe ver ze ook staan van de alledaagse werkelijkheid. Soms mag je er ook gerust bij glimlachen. Studio REM Atelier bijvoorbeeld, vroeg zich af of een kamerplant het eigenlijk wel prettig vindt om jarenlang op de vensterbank te staan. Mensen halen planten in huis voor hun eigen plezier, maar staan nooit stil bij – laten we zeggen – het gevoelsleven van hun flora. REM zet zo’n plant achter glas en hout, als een gevangene.
Als mensen vaak door muggen gestoken worden, hoor je ze zeggen dat dit komt omdat hun bloed lekkerder is dan dat van anderen. Het Center for Genomic Gastronomy haakt daar met de nodige ironie op in met het onderdeel ‘Lekker eten’. De etende mens heeft de mond vol van de smaakpaletten van dieren, vissen en schelpdieren. Maar hoe lekker is de mens eigenlijk zelf, voor insecten, virussen, de wolf of voor de pieren, na de dood. Het Center gaat vrolijk op die vraag in, compleet met receptenkaartjes.
Koeienpoep
Soms zijn vragen heel duidelijk en de uitdagingen haalbaar. Kunnen we iets nuttigs doen met mest? Jalila Essaïdi stelt die vraag en geeft ook het antwoord. Uit koeienpoep kun je cellulose halen en daarmee kun je een jurk maken. Die – heel elegante – jurk laat zij in Oss zien. Het is een bekend werk van de Eindhovense, die nog een tweede klassieker toont. Al tien jaar geleden bedacht ze een kogelwerende huid die gemaakt is van spinnenzijde. Het is zijde die sterker is dan staal, en flexibel. De wetenschap is er ook al volop mee bezig.
Soms is een vraag ook achterhaald. Het duo Berkveldt legt uit wat het betekent als je dode wilde dieren niet naar de destructor afvoert, maar in de natuur legt om te worden opgegeten. Wel: dat gebeurt al lang, door natuurorganisatie ARK.
Hoe we dieren anders kunnen gebruiken (of ermee samenwerken?) zien we ook bij Ani Liu en Tomás Libertiny. Liu verkent de gedachte dat we menselijke foetussen kunnen laten groeien in de baarmoeders van genetisch gemanipuleerd vee. Het lijkt absurd, maar andersom gebruiken we toch echt al varkensnieren in menselijke lichamen en artsen denken dat het daar niet bij blijft.
Sperma
Meer voor de dagelijkse praktijk is wat Libertiny deed. Hij maakte een frame van het hoofd van een Griekse godin. Tienduizenden bijen completeerden dat hoofd met hun was. En Charlotte Jarvis is bekend geworden door haar vraag of het mogelijk is om levensvatbaar vrouwelijk sperma te maken. Het is een moeilijk doordringbare vraag en de presentatie in Oss maakt het er niet duidelijker op.
Soms mag iets ook gewoon mooi zijn. Herman de Vries laat vijf kale koeienschedels zien, ontdaan van alle vlees. In de vitrines liggen hun oude plastic oormerken erbij. 1329, 1918, enzovoort. De Vries geeft ze een paspoortje mee. Loop er omheen en ontdek hoe fraai zo’n schedel eigenlijk in elkaar steekt. Zouden ze dat beseffen in die slachthuizen, waarin dagelijks duizenden koeienkoppen gaan schuiven?
‘Leven en laten leven. Hoe Bio Art de toekomst kleurt’, tot en met 29 mei 2023 in Museum Jan Cunen in Oss.
Bekijk de VPRO Tegenlicht documentaire ‘Welkom in het Symbioceen’:
Lees ook in Brabant Cultureel:
Het atelier van Jalila Essaïdi is vooral gericht op experimenteel onderzoek
Het BioArt Village bruist tijdens de Dutch Design Week
© Brabant Cultureel 2023