Wat herinneren we ons van de jaren negentig? De AIDS-pandemie, het einde van de Koude Oorlog, het uiteenvallen van Joegoslavië, de toename van globalisering. Hoe kijken we daar op terug? Met de expositie Rewinding Internationalism besteedt het Van Abbemuseum hier aandacht aan met indrukwekkende installaties en veel archiefmateriaal. Maar niet alles is even makkelijk te behappen.
door Irma van Bommel
Anders dan Het Noordbrabants Museum in ’s-Hertogenbosch dat met gebruiksvoorwerpen terugblikte op telkens een ander decennium in Nederland, doet het Van Abbemuseum in Eindhoven dat met internationale politieke en maatschappelijke gebeurtenissen en ontwikkelingen. In 2016 besteedde het Van Abbe aandacht aan de jaren tachtig. Nu zijn de jaren negentig aan de beurt. Er is veel te zien en ook veel te horen. Het zet je aan het denken over hoe we daar nu tegenaan kijken.
In een van de zalen wordt op een groot scherm de video Disturbed Earth van de Turkse filmmaker Didem Pekün geprojecteerd. We zien een groep mannen zittend aan een tafel die eindeloos discussiëren over het wel of niet geven van luchtsteun. Tijd en plaats worden niet genoemd, maar je realiseert je al gauw dat het over de val van Srebrenica in 1995 gaat. En we weten ook hoe dat afliep. Duizenden mannen en jongens werden vermoord. De camera draait om de mannen heen en blijft maar in een kringetje ronddraaien. Het camerawerk geeft zo op symbolische wijze de besluitenloosheid weer. Voor deze video, gemaakt in 2021, is gebruik gemaakt van transcripties van NAVO- en VN-bijeenkomsten vlak voor de val van Srebrenica. Alleen al dit indrukwekkende werk is de moeite van een bezoek aan de expositie waard.
Still uit film Disturbed Earth, 2021 van Didem Pekün. Met dank aan de kunstenaar.
Niet-westerse kunst
In de expositie zijn tal van recente kunstwerken te zien en te horen die reflecteren op gebeurtenissen en ontwikkelingen in de jaren negentig. De Britse beeldend kunstenaar en schrijver susan pui san lok / lok pui san maakte een multimedia installatie geïnspireerd op het ‘Nieuwe Internationalisme’ van de jaren negentig. Niet-westerse kunst zagen we altijd in relatie tot nationaliteit en etnische achtergrond. Susan pui san lok / lok pui san wil dat hokjesdenken juist doorbreken. En dat doet ze door een kakafonie aan oude geluidsopnamen van een culturele uitwisseling te laten horen. Ze maakte daar een installatie bij met een gordijn van oude, uit cassettebandjes afkomstige tapes.
Literatuur heeft zijn invloed op de maatschappij en dat kan leiden tot maatschappelijke discussies en kunstprojecten. In 1993 publiceerde de Britse socioloog Paul Gilroy het boek The Black Atlantic: Modernity and Double Consciousness over de gevolgen van de Trans-Atlantische slavenhandel. Teksten uit het boek komen terug in een video van de Amerikaanse kunstenaar Tony Cokes uit 2008 met minimalistische elektronische muziek, waarmee hij een verband wil leggen tussen techno en house en de Afro Amerikaanse cultuur.
AIDS-pandemie
De AIDS-pandemie kostte in de jaren negentig veel levens, vooral in Zuid-Afrika. Hoewel er halverwege de jaren negentig al medicijnen ontwikkeld waren, werden deze voornamelijk beschikbaar gesteld in Europa en de VS. Hetzelfde zien we nu met de COVID-19 vaccins. De Amerikaanse kunstenaar Olu Oguibe toont een indrukwekkende serie portretten van slachtoffers van AIDS in Zuid-Afrika.
Uit het archief van de Amerikaanse kunstenaar Betsy Damon worden foto’s uit de jaren negentig getoond van installaties en performances die zij organiseerde met plaatselijke kunstenaars in Chengdu in China en Lhasa in Tibet om aandacht te vragen voor waterbeheer. Zij was dus al vroeg met klimaatverandering bezig. De interessante foto’s worden als documentatie getoond, maar hoe mooi zou het zijn deze op een groot scherm te projecteren? Dat zou toch veel meer indruk maken?
In de jaren negentig vertrokken veel bedrijven naar zogenaamde lagelonenlanden. Dit onderwerp wordt aangesneden door het tonen van een serie foto’s van leegstaande Philipsfabrieken in Eindhoven van de fotograaf Norbert van Onna. Met de foto’s is niets mis, die zijn prachtig, maar het thema is verder niet uitgewerkt. Je verwacht hier ook documentatie over de werkloosheid die het vertrek van bedrijven met zich meebracht. Bij sommige onderwerpen wordt (te) veel archiefmateriaal getoond, bij andere onderwerpen ontbreekt het aan context.
De expositie is, net als die over de jaren tachtig, een samenwerkingsproject met andere Europese kunstinstellingen, verenigd in l’Internationale. Het lijkt erop dat elke kunstinstelling met een eigen inbreng en een eigen aanpak kwam, waardoor een eenheid in presenteren ontbreekt. En dat maakt de expositie hier en daar minder toegankelijk.
De expositie ‘Rewinding Internationalism – Scènes van de jaren 90 en nu’ is nog t/m 30 april 2023 te zien in het Van Abbemuseum.
Bij de expositie is een publicatie verschenen.
Van Abbemuseum – Museum voor hedendaagse kunst – Eindhoven
Lees ook:
Expositie in Van Abbemuseum over de jaren tachtig vraagt om een vervolg – Brabant Cultureel