Op het programma van het Cinecitta International Filmfestival in Tilburg staan internationaal bekroonde films die in Nederland niet of nauwelijks de bioscoop halen. Ten onrechte, zo blijkt uit het grote aanbod van kwalitatief goede producties. Onze redacteuren doen verslag vanuit de filmzaal. Deze bespreking gaat over drie films die zich afspelen in oorlogstijd.
door Emmanuel Naaijkens
Er zijn films die je emotioneel zo raken dat je na afloop verstijfd in de bioscoopstoel zit. Dat had ik bijvoorbeeld na het zien van Straw Dogs (1971, Sam Peckinpah) en Schindler’s List (1993, Steven Spielberg). Filmproducties met veel en bruut geweld. Je denkt dat je daar met het klimmen der jaren beter tegen bestand raakt, maar niets is minder waar, zo ervoer ik tijdens het zien van de film Klondike (2022, Maryna Er Gorbach) tijdens het Cinecitta International Filmfestival. Toen de aftiteling op het scherm verscheen, zat ik verslagen in mijn bioscoopstoel, als een bokser die in de touwen hangt. Want Klondike is een keiharde stomp in de maag, met beelden die nog lang door je hoofd malen. Ongetwijfeld ook omdat die ongekend actueel is.
De film speelt zich af in de Donbas, het oostelijk deel van Oekraïne waar in 2014 separatisten met steun van Rusland de macht hebben gegrepen. Het verhaal gaat over een echtpaar, waarvan de vrouw hoogzwanger is, op een boerderijtje op het platteland. Ze raken bekneld tussen de strijdende partijen, met fatale afloop. De film heeft ook een link met Nederland, want in het verhaal zit het neerhalen van de MH17 verweven. Het vliegtuig dat door separatisten met een Buk-raket uit de lucht is geschoten. Daarbij kwamen alle 298 inzittenden om, onder wie tweehonderd Nederlanders.
Bloedig
Het echtpaar wordt daar op een bizarre manier mee geconfronteerd. Naast hun huis ligt een van de verminkte slachtoffers. Uit de lucht gevallen. Ze komen er pas achter welk drama zich heeft voorgedaan als ze even later op hun televisie in hun deels door een granaat kapotgeschoten woonkamer kijken naar een nieuwsuitzending. De bloedige werkelijkheid overtreft hier de ergste nachtmerrie.
Regisseur Maryna Er Gorbach registreert de gewelddadige gebeurtenissen op het strijdtoneel zonder de beelden te verzachten omwille van het gemoed van de kijker. De camera zit dicht op de huid van de hoofdrolspelers waardoor die als vanzelf onder je huid gaan zitten. De spanning is soms niet te harden. De beelden zijn traag alsof de regisseur de kijker ervan wilde doordringen dat wat zich op het witte doek afspeelt keiharde realiteit was. En is, want sinds de inval van Rusland in Oekraïne verschenen in de media zijn tal berichten over gruwelijkheden begaan door Russische troepen en Tsjetsjeense huurlingen.
De première van Klondike was overigens vóór de oorlog op 24 februari van dit jaar uitbrak. De regisseur heeft de film opgedragen aan alle onschuldige vrouwen die in het bijzonder slachtoffer zijn van de misdaden van de bezetter.
Vervalser
In The Forger (2022) van regisseur Maggie Peren schuurt de oorlog veel minder. Het verhaal gaat over een jonge joodse man in Berlijn die zelfs als in 1942 de deportaties van joden in volle gang zijn, erin slaagt uit de handen van de nazi’s te blijven. Hij blijkt een uitstekend graficus en legt zich toe op het maken van valse identiteitsbewijzen en dat is zijn redding. Het scenario is gebaseerd op de memoires van de meestervervalser Cioma Schönhaus.
Dit is zonder meer een film met mooie, sfeervolle beelden, maar op sommige momenten te lichtvoetig aangezet. The Forger mist de voortdurende dreiging van de vijand en de spanning die dat oproept, zoals in Klondike. Pas bij de aftiteling wordt onthuld hoe het met de andere joden uit de film is afgelopen. Zij zijn gearresteerd en afgevoerd naar de vernietigingskampen. ‘Show, don’t tell’ is hier van toepassing.
Praagse Lente
Dat je ook een gevoel van dreiging kunt oproepen zónder het geweld expliciet in beeld te brengen, laat regisseur Beata Parkanová zien in Word. Het verhaal speelt zich af eind jaren zestig in een kleine stad in wat dan nog Tsjecho-Slowakije heet, op het dieptepunt van de Koude Oorlog. De troepen van het Warschaupact hebben de Praagse Lente (communisme met een menselijk gezicht) met grof geweld in de kiem gesmoord.
Het communistische regiem wil zijn blazoen oppoetsen en probeert de alom gerespecteerde notaris Václav Vojír voor het karretje spannen. Maar de notaris is nooit lid geweest van de communistische partij en weigert dat categorisch. Hij zwicht zelfs niet als hij wordt geïntimideerd door partijbonzen. De notaris is ook niet gevoelig voor dringende adviezen van zijn familie om, al is het maar voor de schijn, te buigen voor de dictatuur. Hij staat voor zijn principes en wordt daarin door dik en dun gesteund door zijn vrouw. Ook als hij in een diepe depressie raakt.
De gebeurtenissen ontwikkelen zich heel langzaam. De regisseur neemt ruim de tijd om de context van het verhaal te schetsen. Het is dankzij het sterke en overtuigende spel van Martin Finger (de notaris) en Gabriela Milkulová (de echtgenote) dat het geestelijk geweld van de onderdrukkers voelbaar wordt. En dat zij hun eigenwaarde behouden door zichzelf niet te verloochenen. Zij ervaren dat als een bevrijding, ook al betalen ze daar een prijs voor.
Titel: Klondike. Regie: Maryna Er Gorbach. Oekraïne/Turkije, 2022. 100 minuten. Titel: The Forger. Regie: Maggie Peren. Duitsland/Luxemburg, 2022. 116 minuten. Titel: Word. Regie: Beate Parkanová. Tsjechische en Slowaakse Republiek/Polen, 2022. 104 minuten.
© Brabant Cultureel 2022