Boekhandel Adr. Heinen vindt de liefde voor het boek in 3D onverwoestbaar

In een korte serie besteedt Brabant Cultureel aandacht aan het bestaan van enkele van de vele Brabantse boekhandels. Hoe verging het hen tijdens de crisis, hoe zien zij de toekomst, wat is hun verhaal? In deze tweede aflevering een gesprek met André Stikkers, directeur van Boekhandel Adr. Heinen in ’s-Hertogenbosch.

door Marianne Schoone

Het had maar een haar gescheeld of ’s-Hertogenbosch was zijn enige boekhandel kwijtgeraakt na het faillissement van Polare. André Stikkers en consorten staken daar een stokje voor. Sindsdien gaat het weer in stijgende lijn, stelt Stikkers (Den Bosch 1955). “De affiniteit met het boek zit dieper dan we dachten.” Boekhandel Adr. Heinen is sinds mensenheugenis gevestigd in hartje Den Bosch, in de Kerkstraat die kathedraal en grote Markt met elkaar verbindt. Sinds 1912 om precies te zijn. Het monumentale pand, dat zowel links als rechts werd uitgebreid, doet Escheriaans aan met zijn onoverzichtelijke wirwar van trapjes.

Terwijl je ogen langs de boekenkasten gaan, dringt het geluid van de krakende houten vloeren de oren binnen. Stapeltjes boeken op de trap, in een vensterbank. Op elke verdieping staat wel iemand in een of ander boek gedoken. Dat is al meteen wanneer je binnenkomt bij de tafel met nieuwe aanwinsten het geval. De ‘onthaasting’ is bij Heinen haast tastbaar.

Enige echte
Los van een Bruna op het station en de kinderboekenwinkel Rupsje Nooitgenoeg is Adr. Heinen is de enige echte boekhandel in de provinciehoofdstad. Eind jaren zeventig herbergde de stad nog een ruime handvol gerenommeerde boekwinkels. Toch kwam na ruim honderd jaar ook het einde van Heinen in zicht. In 2010 werd de Boekhandels Groep Nederland (BGN), waartoe Heinen behoorde, in zijn geheel overgenomen door schoolboekenverkoper Van Dijk. De directie van selexyz, onderdeel van BGN, nam vervolgens de boekhandels over. Anderhalf jaar later was selexyz failliet. Vervolgens nam Polare de boel over, die ging na anderhalf jaar eveneens failliet. Op 27 januari 2014 ging de deur van Boekhandel Adr. Heinen op slot. Den Bosch schrok zich een hoedje. “Eerst verdween de naam Heinen uit het straatbeeld, nu dreigde ook de boekhandel zelf het loodje te leggen”, vertelt André Stikkers. Sinds 1980 werkt hij bij Heinen, vanwege de liefde voor het boek en voor het boekenvak. Vanuit die passie besloot hij in 2014 ‘zijn’ boekhandel uit het moeras van de faillissementen te trekken. Hij deed een bod. “Iemand zei als jij het niet doet, doe ik het. Dat heeft me aan het denken gezet. Langzaam sprokkel je dan het geld bij elkaar; allereerst om de curator van te betalen. Als dat lukt, dan ga je door.”

Op 29 maart 2014 ging Adr. Heinen weer open. Met Stikkers als directeur. Samen met zijn voorganger Ton Meulman is hij voor ruim éénderde eigenaar. De andere aandeelhouders zijn de Verkadefabriek (culturele hotspot van ’s-Hertogenbosch) en ondernemer Frank Tibosch (spellendistributeur). “Het was een ingrijpende stap. De boekhandel wordt ineens jouw verantwoordelijkheid. Dat was eerder natuurlijk al zo. Maar nu raakt het me nog persoonlijker; het is nog intenser.” Aan de boekhandel zelf veranderde Stikkers niet veel. “Wat Ad Heinen heeft neergezet, staat er nog steeds. Hij heeft de winkel van zijn vader overgenomen en gemoderniseerd. Alles wat niks met boeken te maken had, ging eruit. Hij richtte zich puur op literatuur, kunst en algemene boeken. Ik heb alleen wat extra ramen open gezet, stoelen geplaatst en de kasten zijn wat lichter van kleur. En samen met de Verkadefabriek is hier een koffiehoek gekomen.”

Schok
De schok dat ‘hun Heinen’ uit de stad zou verdwijnen, leidde destijds tot een grote actiebereidheid onder de vaste klanten, lokale schrijvers en andere boekliefhebbers. “Het gedoe rond het faillissement heeft zeker iets losgemaakt. Het bewustzijn dat je een boek niet op internet moet kopen, wil je voorkomen dat je favoriete boekhandel dicht moet. Maar dat is niet de belangrijkste reden dat het nu weer goed gaat. Het is een combinatie van factoren.” De boekhandel geraakte uit een diepe crisis. Maar dat niet alleen. Stikkers constateert dat onze affiniteit met het boek dieper zit dan werd gedacht. “We blijken toch meer voor het boek te kiezen dan voor de E-reader. In de muziekbranche hebben vinyl en cd het geleidelijk afgelegd tegen ipod en spotify. Maar blijkbaar vinden we het boek toch een makkelijk, prettig medium. Met 3D-effect: je kunt er in bladeren en iets in teruglezen, wat in een E-reader ondoenlijk is”.

Natuurlijk heeft de boekhandel een flinke tik gehad van internet. Nog steeds zijn er mensen die hun boeken liever bestellen via een website. Maar de meeste boekliefhebbers vinden het heerlijk om in een boekenwinkel rond te struinen. Mensen zoeken de beleving. “Beleving? Ja haha. In mijn beleving moeten we de traditionele boekhandel handhaven. Met een goede service, gezellige koffiecorner, lezingen en presentaties. Dat maakt dat je bestaansrecht hebt. Je hoeft het niet uit te breiden met spellen, voor mij geen kunst- en vliegwerk. We hebben hier twee molens met (lees-)brillen en kaarten, het souterrain ligt vol met tijdschriften. Op de toonbank vind je een enkele cd. Maar als je hier binnen komt, zie je meteen dat de boekhandel onze corebusiness is.”

Stikkers is wars van “de stroming om alle boeken op een display te presenteren. Boeken moeten juist ook in de kast staan. Als signaal dat je een ruim assortiment hebt. Zonder die kasten vol boekentitels kan ik De Aanslag van Mulisch niet meer verkopen.” Als grote boekhandel in een grote stad heeft Heinen het voordeel dat hij niet vaak nee hoeft te zeggen tegen een nieuw boek. “Van de Vlaamse schrijver Johan Daisne”, noemt hij een persoonlijke favoriet, “verscheen onlangs zijn langverwachte biografie. Die hebben wij ook. Er zijn ook schrijvers die we niet hebben. Dat betekent meestal dat het werk niet meer beschikbaar is bij de uitgever, omdat er geen vraag naar is.”

Ziel
We komen dichter bij de kern van wat het succes van een goede boekhandel is: “Je moet weten wat de klanten willen. Dat is ons vak. Een boekhandel is de ziel van de stad, het weerspiegelt de cultuur van de stad. Ad Heinen en Ton Meulman, mijn voorgangers, stonden met beide benen in de lokale cultuur. Beiden ontvingen in 2005 de Cultuurprijs Den Bosch. Heinen won in 2002 de Albert Swane Prijs, dat betekent wel iets.” Een boekhandel als de ziel van Den Bosch? Hoe ziet die ziel eruit? “Gezellig, knus en open. Heinen is dan ook een gemoedelijke boekhandel waar van alles kan en mogelijk is. Als je een boek besteld hebt en je koopt het vervolgens toch niet dan doen we daar niet moeilijk over. We zetten het gewoon in de kast.”

De traditionele boekhandel kan nog makkelijk twintig tot dertig jaar door, is Stikkers’ overtuiging. “Wat de boekhandel tussen 2008 en 2013 overkwam, overkwam iedereen in die tijd. Heinen raakte door de crisis ruim een miljoen omzet kwijt. Dat is erg veel. Als je in het strijdtoneel staat, denk je wel eens: waar gaat dit naar toe. De grootste boekenketen ging failliet en trok alle boekhandels mee. Al zag ik eind 2013 al wel een kentering. De decembermaand, een belangrijke tijd voor de boekhandels, was dat jaar een hele goede periode. Sindsdien gaat het in stijgende lijn. We draaien heel erg goed. Als bedrijf hebben we geen schulden meer.”

De Bossche boekhandel profiteerde van het Jeroen Boschjaar dat massa’s toeristen naar de stad bracht. “En dan heb je nog wat wij het Gijp-effect noemen: ‘sport’ wordt ontzettend veel verkocht. Zelfs mannen die je nooit met een boek zou betrappen, lezen nu massaal de boeken van René van der Gijp of Zlatan Ibrahimovic. Dat is een ‘boost’ voor het vak. Ook DWDD heeft bijgedragen aan de bewustwording van hoe mooi het is om te lezen. En daar gaat het mij om: niet om het verkopen van boeken, maar mensen te laten zien hoe mooi het is om te lezen.”

www.heinen.nl

© Brabant Cultureel – oktober 2016