Twee Tilburgse componisten, Arjan van Baest en Evert van Merode, hebben gedichten van zes Noord-Brabantse auteurs op muziek gezet. De Stichting Muziek Nu heeft de nieuwe werken laten uitvoeren door bas-bariton Frank Hermans, violiste Jenny Spanoghe en pianiste Noortje Krämer. De cd Frisse Wind wordt met concerten eind oktober gepresenteerd in Oisterwijk en Amsterdam.
door Camiel Hamans
Halverwege maart 2020 kondigde premier Rutte een ‘intelligente lockdown’ aan. Binnen een paar dagen kwam het sociale leven tot stilstand, maar ontstond tegelijk een behoefte aan nieuwe initiatieven. Dichter des Vaderlands Tsead Bruinja en kunstenaar/dichter Mario Reijnen realiseerden zich dat thuiszitten tot verstopping der dichtaders kon leiden en zetten een website op voor Coronadichters. Vrijwel meteen meldden honderden dichters en schrijflustigen zich aan.
Bas-bariton Frank Hermans, wiens activiteiten door de pandemie ook ernstig werden ingeperkt, vond die website, las een aantal van de gedichten en bedacht dat het misschien de moeite waard zou zijn een aantal daarvan op muziek te zetten. Met dat idee vervoegde hij zich bij de Stichting Muziek Nu, ruim tien jaar geleden opgericht door de Tilburgse componisten Arjan van Baest en Evert van Merode met het doel nieuwe muziek speels en fantasierijk te presenteren.
Brabant Literair
De beide musici en de drie dames die nu het bestuur van de stichting vormen, waren enthousiast over het idee, maar niet over de kwaliteit van de coronaverzen. Die waren veel te zwartgallig. Dus gingen zij op zoek naar geschiktere teksten. Van eerdere projecten kenden ze de Tilburgse auteurs Frans Ellenbroek en Jace van de Ven en met hun hulp en met het doorbladeren van Brabant Cultureel / Brabant Literair kwamen zij tot een zestal dichters. Naast de al genoemde Ellenbroek en Van de Ven werden dit Merel Morre, Carina van der Walt, Wies Weijermans en Herman Schaap. In totaal tien gedichten, waarvan elk van de componisten er vijf op muziek heeft gezet. Ieder mocht zelf zijn voorkeur uitspreken en alsof het zo was afgesproken, kozen beide componisten elk andere teksten. Zo kon het gebeuren dat zowel Arjan van Baest als Evert van Merode elk muziek voor een gedicht van Jace van de Ven en van Herman Schaap componeerden.
Van Merode, terzijde gestaan door Herman Schaap, legt uit hoe ze te werk zijn gegaan. “De opzet van de cd moest niet de treurnis van de pandemie en de lockdown uitstralen, maar eerder een gevoel van we mogen weer. Daarom de titel Frisse wind. We streven ernaar de ‘condition humaine’ weer te geven. We hebben een crowdfunding opgezet, net als indertijd voor onze cd Dromen op muziek waarvoor we toen opdrachten konden geven aan zes componisten. We wilden voor dit project vijfduizend euro ophalen, maar dat bedrag werd razendsnel bereikt en overschreden. In totaal hebben we meer dan zesduizend vijfhonderd euro binnen gekregen. We konden dus aan de slag en het resultaat is er nu en wordt op 28 oktober gepresenteerd met een concert in Oisterwijk en twee dagen later in Amsterdam.”
Idioom
“Al kun je stellen dat alle teksten zoeken naar de manier waarop wij ons tot de wereld om ons heen verhouden en schemert de vervreemding die we hebben ervaren tijdens de Coronaperiode door alle woorden heen en al behandelen alle gedichten op een of andere manier de wereld van crises waarin we ons bevinden, toch hebben we niet gekozen voor een muzikale eenheid. Het muzikale idioom wisselt per tekst, is steeds dienstbaar aan de woorden en de zinnen. Elk gedicht heeft een eigen bij de tekst passende aanpak gekregen.”
“Ik heb zelf over het algemeen een hang naar romantiek, maar mijn muziek bij het gedicht van Carina van der Walt swingt, ‘Haiku’ van Frans Ellerbroek is daarentegen atonaal en bij Herman Schaaps ‘De Bode’ hoor je weer jazz akkoorden. Arjans compositie voor Jace van de Vens ‘Uitnodiging om mee te hummen’ heeft iets van een musical, een beetje de sfeer van lichte muziek. Zo heeft elk gedicht muziek gekregen die past bij die tekst.” Herman Schaap becommentarieert dit glimlachend als een vorm van ‘Nieuwe Stijlloosheid’.
Elk gedicht heeft een eigen
bij de tekst passende aanpak gekregen.”
“Voor Frank Hermans, de zanger, was dit een uitdaging”, legt Van Merode uit. “Per lied moet hij anders zingen. Daar hebben zangers normaliter weinig ervaring mee. Wie een ‘Winterreise’ van Schubert zingt, blijft binnen één stijl, een interpretatie, een manier van uitdrukken. Dat moet hier tienmaal anders, maar dat is perfect gelukt.”
Mist
“Ik hoorde her resultaat pas,” vertelt Herman Schaap. “Toen de liederen al waren opgenomen. Twee teksten van mij zijn gebruikt en beide kwamen direct heel goed binnen. Ze waren meteen raak. Het is een vorm van modern klassieke muziek, dus moet je een lied een aantal keren horen voordat je het goed in je kunt opnemen. De muziek voegt een laag toe aan de poëzie die van zichzelf natuurlijk al gelaagd is. Hoe vaker je de muziek hoort, hoe meer die gaat zeggen. Dit is bij gedichten net zo. Hoe vaker je die leest, hoe beter je erin doordringt. Ik ben heel blij met de partituren en de manier waarop wordt gespeeld en gezongen.”
Van Merode heeft ‘De Bode’ van Schaap op muziek gezet, een gedicht dat al van lang voor de coronatijd stamt en al in maart 1991 in Hollands Maandblad is gepubliceerd. Herman Schaap vertelt hoe het gedicht bij hem opkwam toen hij in dichte mist naar zijn werk fietste en dit tot de eerste strofe leidde:
De huizenblokken drijven in de mist,
vertrouwde poortjes zijn vandaag verdwenen.
Ik fiets voorzichtig door ’t verleden,
terwijl de buitenwereld wordt gewist.
Toen Van Merode deze zinnen las, kreeg hij een gevoel van iets surrealistisch, vervreemdends, en besefte dat de muziek die hij hierbij zou schrijven verstild moest zijn. Dus minimalistisch. “Ik ben een ploeteraar. Ik werk aan de piano, improviserend, zingend, alles intuïtief en kom vaak tot veel te veel noten. Ik heb dus heel veel moeten uitdunnen, schrappen. Ik neem een tekst mee in de trein, lees die en herlees die, net zo lang tot ik die uit het hoofd ken, zodat de tekst gaat leven. Daarna begint het schrijfwerk aan de piano om vervolgens bij dit gedicht te eindigen met het weglaten van zoveel mogelijk.”
Correctie: Niet Paul Hermans maar Noortje Krämer bespeelt de piano. Dat is hierboven aangepast.
Stichting Muziek Nu, Frisse wind. Cd-presentatie in concertvorm: 28 oktober 2022 om 20.00 uur in het Lodewijkskerkje in Oisterwijk; 30 oktober om 15.00 uur in de Dominicuskerk te Amsterdam.
© Brabant Cultureel 2022
Mooi initiatief, ben erg benieuwd naar de presentatie! Kom graag kijken en luisteren .
Echt een leuk project!
Een mooi samenspel in een periode waarin eenieder bij de ander weg moest blijven ..
Wat het gedicht van Herman Schaap betreft:
Als hij een gedicht maakt als factor van de Rederijkerskamer te Breda is het net alsof je bij hem bent en ervaart wat hij zegt / schrijft ..
Ook hier, alsof je achterop zit bij het fietsen.
Dank jullie allemaal .. ik ga het werkje beluisteren en laat mij meevoeren in jullie creatief en mooi werk.