Freule Emelie Wesselman van Helmond woonde een eeuw geleden met haar ouders en zusje op het kasteel in Helmond. Net als vier generaties Wesselman daarvoor. Wat speelde zich af achter de kasteelmuren? Hoe leefde deze familie, wat hield haar bezig? In dit kasteel, nu Museum Helmond, licht de expositie Freule Emelie Wesselman van Helmond tipjes van de sluier op. Een plezierige reis door de tijd.
door Anja van den Akker
Voor junior conservator Mariëlle van de Kerkhof stond als een paal boven water dat deze expositie over Emelie Wesselman (1895-1987) het verhaal moest worden vanuit een vrouwelijk perspectief. Altijd maar die portretten van mannen, waar zijn toch de vrouwen?, had ze zich al vaak afgevraagd.
Achter het ontstaan van de tentoonstelling schuilt een wat bizar verhaal dat begint in Engeland, op het eiland Wight. Daar blaast in de jaren tachtig van de vorige eeuw een heftige storm een schoorsteen van een dak, met een ravage als gevolg. Nadat alle puin is geruimd, staat de bewoner, Mark Luis Earp, voor een raadsel. Hij is de kleinzoon van freule Emelie Wesselman van Helmond. Waar zijn toch de dozen gebleven met spullen van zijn grootmoeder? In de veronderstelling dat die samen met alle rommel zijn weggegooid, laat hij het er lang bij zitten. Maar het blijft knagen. Zouden ze destijds dan misschien in de schoorsteen zijn beland? Hij laat uiteindelijk de schoorsteen openbreken en jawel: daar zijn ze. De dozen met fotoalbums, dagboeken, speelgoed, kinderboeken, een schoolrapport, handgeschreven kookboek en andere herinneringen aan zijn oma. In 2018 schenkt hij alles aan het kasteel, Museum Helmond.
Als Mariëlle van de Kerkhof de eerste bladzijdes van Emelie’s opstelboekje opslaat, is ze verkocht. Ze kan niet meer ophouden met lezen. “Wat voor meisje het was? Ik denk een zelfstandige jongedame die zich zeer bewust was van het feit dat ze op een kasteel woonde. Mark Luis Earp omschrijft haar als een liefdevolle grootmoeder.”
Nalatenschap zat verstopt in een schoorsteen van een woning op het Britse eiland Wight
Een jaar lang heeft Van de Kerkhof stad en land afgezocht naar spullen waarmee ze dit stuk historie kon laten herleven. De grote woonkamer, de Wesselmanzaal, was er al. Die is onderdeel van de vaste presentaties in het kasteel. Aan de hand van foto’s richtte zij naar beste kunnen de kamers in van Emelie en die van haar moeder. Van de Kerkhof creëerde ook de grote eetzaal waar in 1906 het twaalfeneenhalfjarig huwelijksfeest van Emelie’s ouders vorstelijk werd gevierd. Met pianomuziek en het tableau vivant ‘de roeping der vrouw’ waarin de kijker in vijf scènes wordt geleid naar de meest perfecte vrouw. Na de non, Jeanne d’Arc, Sappho en Assepoester komt de bruid aan bod. Zij is de meest perfecte vrouw, omdat ze volgt aan de zijde van haar man…
Glas-in-loodramen
In het museumdepot stonden gelukkig nog originele glas-in-loodramen die ooit een deel van het kasteel hadden gesierd. Daarmee wordt nu het licht in deze zaal subtiel gefilterd. Het servies is origineel van de familie Wesselman.
Van de Kerkhof kreeg ook spullen van Emilie’s achterneven en nichten met wie zij heeft gespeeld, maar vond ook bij particulieren op zolder allerlei passende attributen. Via het Jan Visser Museum, eveneens in Helmond, kreeg Museum Helmond al eerder het eettafeltje met stoelen en een kastje terug dat de familie destijds bij vertrek uit het kasteel aan de tuinman had gegeven. De andere overtollige meubelen waren na de verkoop van het kasteel op de binnenplaats per opbod verkocht. Aardig is ook de rij kinderkleding, beschikbaar gesteld door diverse familieleden: ongeveer honderddertig jaar oud. Alles in wit, dat was toen gebruikelijk.
Niet alles verliep even vlekkeloos tijdens het samenstellen van deze expositie. Zo zou Mark Luis Earp Emelie’s pop opsturen. Een bijzonder exemplaar, namelijk met het eigen haar van Emelie. Toen zij vijf jaar oud was, werd flink wat haar afgeknipt om deze pop te maken. Uiteindelijk ontving Van de Kerkhof uit Engeland een doos. Daarin zat alleen het hoofdje. “Ik dacht dat ik een hartverzakking kreeg”, blikt ze terug.
Verdeeld
Na verloop van tijd arriveerde een tweede doos met het poppenlijf en poppenkleertjes. “Mark had me verteld dat hij twee dozen had verstuurd, maar niet dat hij de pop over die twee dozen had verdeeld. Dat had hij wat beter kunnen communiceren”, lacht ze nu. Naast deze pop in de vitrine hangt een fotootje met daarop Emelie met diezelfde pop in haar armen. Zo zien we steeds objecten en bijpassende foto’s waardoor het verhaal extra goed tot leven komt.
In de kamer van de dames stond altijd een secretaire waaraan zij hun dagboeken en brieven schreven. Zo ook op deze expositie. Het dagboek van de moeder van Emelie, Anna Maria Emelia Arnoldina Wesselman-de Jonge van Zwijnsbergen, neemt een belangrijke plaats in. Hierin beschrijft zij haar huwelijksreis van twee maanden door Europa met echtgenoot Carel Frederik IV Wesselman in 1894. Pas als haar man stervende is, gebruikt zij dit dagboek opnieuw en beschrijft ze daarin zijn laatste twee weken in 1918.
Heel aardig is het kasboekje van Marie van der Zanden, de naaister van de familie. Het ligt in een vitrine in de feestzaal. Het vermeldt bijvoorbeeld ‘poppennachtjaponnetje genaaid’ en ‘rood manteltje voor Emelie’. Maar ook ‘buffetkleedje gemaakt’ en ‘twee avonden opgepast’. Dat laatste leverde een gulden op. Zeker zo bijzonder is het gastenboek dat Emelie’s moeder bijhield nadat zij uit het kasteel was verhuisd naar Villa Eikenhorst in Helmond. Iedereen die op bezoek kwam, moest er iets in schrijven.
Suriname
Nadat Emelie’s betovergrootvader Carel Frederik I in 1781 het Helmondse kasteel kocht van de Arbergs, woonden er vier generaties lang Wesselmannen op het kasteel. Het is een ondernemende familie. De verre voorouders van Emelie investeren in koloniale handel en verdienen geld in de Oost. Zoals gebruikelijk in die tijd steken ze het geld deels in een plantage in Suriname. Vandaar dat de naam Wesselman ook wordt gekoppeld aan slavernij. Voor Helmond betekenen de Wesselmannen veel. Mede dank zij hen ligt hier de Zuid-Willemsvaart. In 1841 wordt Emelie’s overgrootvader Carel Frederik II door koning Willem II in de adelstand verheven, veertig jaar later mag daar zelfs ‘van Helmond’ bij vanwege de verdiensten voor de stad.
De vader en grootvader van Emelie gingen voornamelijk door het leven als renteniers. Emelie wordt in 1895 in Helmond geboren in Huize Parkzicht aan de Kromme Steenweg. Als zij zeven maanden oud is, op 20 februari 1896, trekken haar ouders in het kasteel dat haar vader inmiddels heeft geërfd. Vier jaar later wordt in het kasteel zusje Betsy geboren.
Als haar echtgenoot Carel Frederik IV in 1918 overlijdt, besluit Emelie’s moeder het kasteel te verkopen aan de gemeente Helmond. Daarover is dan al zeven jaar gesproken. Het gebouw is niet comfortabel en erg duur in onderhoud. Die koop vindt uiteindelijk zijn beslag in 1921. Moeder en Betsy logeren tweeënhalf jaar in Villa Eyckenlust in Beek en Donk, Emelie is dan al getrouwd met Herman Trip. Uiteindelijk strijken moeder en Betsy neer in Villa Eikenhorst aan de Warandelaan in Helmond.
Lief
Op alle zakelijke beslommeringen wil deze expositie uitdrukkelijk niet ingaan. “Ik wilde het verhaal vertellen door de ogen van een jong meisje in een lieve tentoonstelling”, aldus Van de Kerkhof. “De boekjes en de dagboeken hebben mijzelf ook aan het denken gezet. Wat heb ik nog van vroeger en welke herinneringen roept dat op? Misschien dat de bezoeker dit gevoel ook heeft.”
Als kroon op alle werk kwam Mark Luis Earp op 19 mei 2022 na de coronaperikelen persoonlijk naar Helmond om de huwelijksbijbel van zijn overgrootmoeder en overgrootvader te overhandigen. Ook die is te zien op de expositie.
‘Emelie Wesselman van Helmond’, tot en met 30 oktober 2022 in Museum Helmond. Een begeleidend boek in het Nederlands en Engels bevat veel achtergrondinformatie. Te koop voor € 14,95 in het museum of via www.museumhelmond.nl.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Mede dankzij eigenzinnige Wesselmannen heeft Helmond nog een kasteel
© Brabant Cultureel 2022
Mooi om over de bewoners van het kasteel te lezen.Zo krijgt het het kasteel niet alleen een stenen uiterlijk maar ook de mens eromheen.Heel mooi.