Nooit eerder drukte de mensheid zo’n zwaar en belastend stempel op de natuur. Voor de wonderschone en tegelijk onthutsende expositie Antropoceen trokken drie Canadese kunstenaars vijf jaar lang wereldwijd langs twintig schokkende locaties. Na vier exposities in Europa heeft Museum Helmond de primeur voor Nederland. ‘We willen niet beschuldigen, maar wijzen op wat er met de natuur gebeurt’.
door Anja van den Akker & Foto’s Isabelle Woudsma
De Canadese ambassadeur Lisa Helfand vond de eerste expositie van Antropoceen in Nederland belangrijk genoeg om bij de opening in Helmond aanwezig te zijn. Ook burgemeester Elly Blanksma van Helmond en twee van de drie Canadese makers kwamen hoogstpersoonlijk het belang ervan onderstrepen: Jennifer Baichwal en haar echtgenoot Nicholas de Pencier.
Edward Burtynsky had een videoboodschap: ‘Ik heb erg getwijfeld of de naam Antropoceen geschikt was voor een tentoonstelling. Spreekt dit het publiek wel aan, vroeg ik mij af. Deze wetenschappelijke term staat voor een heel nieuw geologisch tijdperk waarin de mens voor het eerst een overheersende invloed heeft op de aarde. We moeten ons afvragen hoe we deze planeet nog kunnen omvormen. Het is dus een belangrijke term, laten we die uitdragen.’
Verdienen
Immense baden met neonkleurige vloeibare lithium voor batterijen, bruinkoolmijnen die hele dorpen wegvagen, oerbossen die als luciferhoutjes bezwijken onder zaagmachines, oneindige vuilnisbelten vol plastic afval, een gigantisch autokerkhof, kilometerslange tunnels door ooit ondoordringbare gebergten… De mens weet wel raad met de natuur als er geld te verdienen valt. Geen nieuws onder de zon. Maar de manier waarop het Canadese drietal dit heeft vastgelegd, is duidelijk een maatje groter. Niet alleen letterlijk, door de vaak enorme formaten van de veelal met drones gemaakte foto’s en films. Maar ook door hun keuze van de locaties in twintig landen.
Laten we stellen dat ze erin zijn geslaagd zeer aansprekende voorbeelden vast te leggen. Niet alles is echter negatief. Zo doen zeeweringen van betonblokken in China en Nigeria goed beschermend werk. De bevolking bij de Landfill stortplaats in de Keniase hoofdstad Nairobi weet toch nog wat inkomsten te halen uit de gigantische berg afval die daar ligt. De korte video die Baichwal en De Pencier in 2018 van deze stortplaats maakten is overigens wel van een triestheid in het kwadraat.
Voor Baichwal was het meest schokkende dat ze is tegengekomen niet ergens ver weg. ‘Voor mij waren de Hambachmijnen (in de Duitse gemeentes Niederzier, Düren, Elsdorf, Rhein-Erft-Kreis; AvdA) iets wat ik mij vooraf niet had kunnen voorstellen. Voor de winning van bruinkool wordt hier het ene dorp na het andere afgebroken. Ik kwam daar, zag nog net een kerkje overeind staan en verder was alles weg. Winkels, scholen, alles.’ Protest van de bewoners heeft tot dusver niet veel uitgehaald. Volgens de autoriteiten wordt de winning van deze zeer vervuilende fossiele brandstof tot 2038 gefaseerd afgebouwd, wellicht een paar jaar eerder.
Kaalslag
Baichwal en De Pencier tonen op de expositie de stalen gevaartes waarmee de mijnen worden geëxploiteerd. Wat de twee ook erg stak was de enorme kaalslag in het Canadese British Columbia. Baichwal: ‘Ik ben daar geboren en het deed mij enorm pijn om te zien hoe ontzettend veel oerbos er inmiddels is gekapt.’ Zo is Cathedral Grove op Vancouver Island een van de laatste oerbossen in Canada, met bomen van achthonderd jaar oud soms wel vijfenzeventig meter hoog. Wat een contrast met de houtkap van het regenwoud in Borneo, waar palmolieplantages de plek van het bos innemen. In Nigeria is het al niet veel beter. We zien een foto van de drijvende stadswijk Makoko in de hoofdstad Lagos, waar de gekapte boomstammen worden verwerkt.
De foto’s op de expositie zijn voornamelijk van Burtynsky. Hij werkte al eerder samen met het Canadese paar in de projecten Manufactured Landscapes (2006) en Watermark (2013). In Antropoceen versterken fotografie, film en zogeheten augmented reality elkaar. Bij dat laatste gaat het om beelden van de realiteit die worden aangevuld met elementen uit de computer.
Het vele reizen viel niet altijd mee. Zo werd het echtpaar in Rusland zes keer gearresteerd. ‘Terwijl we niets anders deden dan wat we hadden gezegd te doen’, aldus Baichwal. Ze heeft zich ook vaak afgevraagd of al dat gevlieg en gereis uit het oogpunt van het milieu nu eigenlijk wel zo verantwoord was. ‘Ook wij hebben met dit project een voetafdruk achtergelaten.’ Zij benadrukt niemand te willen beschuldigen. ‘Maar we willen wel bijdragen aan een grotere bewustwording om het tij nog te kunnen keren. Wij kunnen hier niet meer leven als de natuur sterft.’
‘Antropoceen. Het tijdperk van de mens’, tot en met 11 september in Museum Helmond (Kunsthal).
© Brabant Cultureel 2022
Wat een indrukwekkende tentoonstelling. Foto’s, film, VR beelden. Heel de wereld zou deze waarheid onder ogen moeten komen en zich bewust worden van wat wij de natuur aandoen. We moeten echt beter onze best doen om haar te redden. Complimenten aan de makers.