Kara Walker is Amerikaans beeldend kunstenaar, vrouw en zwart. Haar werk vormt een zoektocht naar haar eigen rol in de huidige tijd. Maar haar werk gaat vooral over de scheve machtsverhoudingen, het racisme, de vooroordelen en het geweld in onze huidige maatschappij die het gevolg zijn van de trans-Atlantische slavenhandel. Museum De Pont in Tilburg wijdt een grote solo-expositie aan haar werk.
door Irma van Bommel
Kara Walker (1969) woont in New York en is een van de belangrijkste Afro-Amerikaanse kunstenaars van dit moment, aldus De Pont. Zij groeide op in een multiculturele samenleving in Californië. Op dertienjarige leeftijd verhuisde zij met haar ouders naar de staat Georgia, waar ze voor het eerst werd geconfronteerd met discriminatie en geweld. De ervaring dat gelijkwaardigheid niet vanzelfsprekend is, was bepalend voor haar themakeuze later als beeldend kunstenaar.
Geknipt
Na haar opleiding aan het Atlanta College of Art en de Rhode Island School of Design besloot Walker geen schilderijen op doek te maken. Want dat associeerde ze met de eeuwenlange traditie van witte, mannelijke kunstenaars. Zij besloot alleen nog te werken op papier. Naast tekeningen en aquarellen koos ze voor het geknipte silhouet, omdat dat vooral door vrouwen en in de negentiende eeuw ook veel door Afro-Amerikanen werd beoefend. Met deze silhouetkunst, maar dan op groot formaat, maakte ze in de jaren negentig naam. Vanaf 2004 ging ze met silhouetfiguren ook animatiefilms maken die nog het meest doen denken aan een Wajang poppenspel.
De Pont heeft nu drie korte animatiefilms van Walker in de collectie. Een mooie aanleiding voor een solo-expositie waarin naast deze drie films ook andere animatiefilms van haar worden getoond. En werken op papier, waaronder enkele uitgeknipte silhouetwerken.
Zowel de silhouetwerken als de animatiefilms roepen in eerste instantie associaties op met sprookjes, maar bij nadere beschouwing gaan ze over heftige thema’s als slavernij, rassenongelijkheid, seksueel misbruik en ander geweld. Met de films reageert Walker ook op actuele geweldsincidenten in de VS. Deze animatiefilms maken dan ook de meeste indruk in de expositie.
Archiefmateriaal
Bijzonder is dat een groot deel uit haar privéarchief, opgebouwd in dertig jaar tijd en met meer dan zeshonderdvijftig tekeningen, schetsen, collages, knipsels en teksten deel uitmaakt van de expositie. De Pont toont wel vaker schetsen en voorstudies van kunstenaars in de kleine, voormalige wolkamers, maar nu is archiefmateriaal ook in de grote zalen te zien, zowel ingelijst aan de wand als in vele vitrines.
Dit archiefmateriaal geeft een beeld van de denkwereld van de kunstenaar. Enerzijds laat zij zich inspireren door verhalen van vroeger, over de slaventijd, de dwangarbeid, de ongelijkheid, het seksueel misbruik, het geweld. Maar ook reageert zij op actuele gebeurtenissen in de maatschappij, zoals #MeToo, George Floyd en populisme. Bijzonder is dat ze in haar tekeningen ook speelt met stereotype beelden zoals koppen met dikke lippen en vrouwenfiguren met dikke billen, wat haar op forse kritiek is komen te staan. Ook verzamelt Walker stereotype uitspraken uit liedjes en films die alleen op zwarte mensen slaan: ‘Sugar Mama’, ‘knows how to rock and roll’, ‘sister’. En ook daar speelt ze mee. Haar uitspraak ‘I am not my negro’ is een mooie parafrase op ‘I am not your negro’.
Maar, er wordt wel heel veel archiefmateriaal getoond, en dat ook nog eens ongeordend, waardoor we geen beeld krijgen van de ontwikkeling die Walker in dertig jaar tijd heeft doorgemaakt. Van de andere kant maakt het door de veelheid indruk en wordt duidelijk dat deze expositie geen onderscheid maakt tussen kunstwerk en archiefwerk.
Obama
Er is een zaal gewijd aan een serie kunstwerken met de eerste zwarte Amerikaanse president Barack Obama als onderwerp. Met deze serie grijpt Walker terug op voorbeelden in de kunstgeschiedenis door Obama voor te stellen als Othello (uit het gelijknamige toneelstuk van William Shakespeare) of als de heilige Antonius. Wil ze daarmee een plaats voor de zwarte medemens opeisen in de (kunst)geschiedenis? Met voorstudies of uitspraken had ze dit duidelijk kunnen maken. Jammer, dat er geen poging is gedaan om met archiefwerk deze serie context te bieden.
De titel van deze expositie, A Black Hole is Everything a Star Longs to Be, is mysterieus. Kara Walker kiest vaker lange, moeilijk te duiden titels voor haar exposities. Het astronomische zwarte gat zou volgens de tentoonstellingsmakers kunnen verwijzen naar een ruimte waar je letterlijk in het duister tast of juist een plek waaruit niets meer kan ontsnappen.
Neem de tijd voor deze expositie, vooral om alle animatiefilms te zien. En word je bewust van de gevolgen die het slavernijverleden nog steeds heeft op onze samenleving – in feite draait het om het superioriteitsgevoel van de blanke – niet alleen in de VS, maar ook in Europa.
‘Kara Walker. A Black Hole is Everything a Star Longs to Be’, tot en met 24 juli 2022 in Museum De Pont, Tilburg.
Catalogus: Kara Walker – A Black Hole is Everything a Star Longs to Be, Drawings 1992–2020 (met teksten van Kara Walker, Anita Haldemann, Maurice Berger, Aria Dean en een introductie van Josef Helfenstein, Philipp Demandt en Martijn van Nieuwenhuyzen), Genève: JRP|Editions, 598 pp., ISBN 978-3-03764-557-4, pb., € 60,00.
© Brabant Cultureel 2022