’Zwijgmannen’ innemend verhaal over taalbarrière met Poolse klussers

‘Zwijgmannen’ is een uitgebreide versie van het feuilleton Po Polska in Trouw. Jaap Robben schreef over de Polen die hem hielpen zijn huis te verbouwen. Vijf zwijgmannen die hem intrigeerden. Het boek gaat over de vraag hoe je elkaar leert kennen wanneer je geen taal deelt? Wat denken de mannen tijdens hun zwijgen? Robben wilde zien waaraan zij denken bij dat ene woord uitspreken dat we allemaal verstaan. Het woord waarbij ze bijna allemaal gaan glimlachen: zuhause.

door Hein van Kemenade

Jaap Robben (Oosterhout 1984) woont al negen jaar met zijn vriendin in een voormalige boerderij in een Duits Rijndorp. Voor de renovatie zoeken zij een klusbedrijf en via via komen ze uit bij Iwan, die wel exact op tijd zijn afspraak nakomt. Hij verschijnt met vier andere Poolse mannen die alles kunnen. Behalve praten. De taal is een grote barrière. Jaap spreekt geen Pools en de zwijgmannen geen Duits. Op een enkel woord na. Voor Jaap een ongemakkelijke situatie. Hij wordt een soort opzichter, die hij niet wil zijn.

Facebook

Jaap Robben heeft oog voor detail en ontdekt wat de mannen bezighoudt. Met veel compassie beschrijft hij hun bezigheden en hun banden met thuis in Polen. Want in Duitsland zijn ze tijdelijk. Soms rijden ze in een weekend op en neer naar Polen om even bij hun familie te zijn. Aandoenlijk is ook het gegluur op Facebook. Jaap is met een paar van hen bevriend geraakt en kijkt enigszins besmuikt in hun profiel, vooral uit nieuwsgierigheid naar hun leven. Maar als hij ontdekt dat Tomasz en Patryk hetzelfde met hem doen volgt een geheimzinnige glimlach van verstandhouding.

Jaap Robben. Foto > Charlie de Keersemaecker

Hoe Jaap Robben zijn observaties beschrijft is prachtig om te lezen. Veel gebeurtenissen ontlokken een glimlach en een gevoel van medeleven. Hij laat de mens achter de klusjesman zien. Met enkele penseelstreken schetst hij het leven van deze Poolse arbeidsmigranten, wat niet rooskleurig is. De Poolse mannen zien hun kinderen niet opgroeien en wonen zelf onder erbarmelijke omstandigheden om zoveel mogelijk geld naar huis te kunnen sturen. De mannen noemen Jaap Robben ‘Jaapoo’, uit genegenheid en vanwege de belangstelling en de vriendschap.

Kerstmis

Op een gegeven moment trekt Jaap Robben de stoute schoenen aan en vraagt aan Iwan of hij met Kerstmis mag meerijden naar Polen en een of twee nachten bij zijn familie kan verblijven. Hij wil zo graag hun zuhause zien. ‘Nee’, zegt Iwan, want hij gaat pas op 3 januari terug naar het westen, dus twee nachten is voor hem veel te kort. Uiteindelijk wordt er toch een afspraak gemaakt en gaat Jaap met de trein terug. Dat Jaap meekomt meldt Iwan pas aan zijn vrouw wanneer ze bijna in Polen zijn.

Jaaps bezoek wordt beheerst door de taal die hij niet spreekt, zelfs het hondje verstaat meer Pools. Wanneer hij zijn taalgidsje erbij haalt, wordt het echt hilarisch. De Poolse jongens laten hem zinnen uitspreken die hij niet begrijpt. Zij moeten er hard om lachen. En krijgen meteen van hun moeder op hun kop.

Jaap Robben schrijft zo innemend over zijn zwijgmannen dat je ze meteen gaat missen wanneer blijkt dat Iwan voor het afmaken van de klus andere mannen meeneemt, omdat Tomasz, Patryk, Wojtek en Marek werk in Polen gevonden hebben. Jan Hamstra, freelance illustrator en kunstenaar, maakte prachtige illustraties voor deze novelle. Hij werkt onder andere ook voor de Volkskrant en NRC.