De metamorfose van Tilburg in beeld gebracht door Wil van Dusseldorp en Ernest Potters

‘Het nieuwe ritme van Tilburg’. Dat is de hoofdtitel van een fotoboek waarin twee Tilburgse fotografen, Wil van Dusseldorp en Ernest Potters, een beeld geven van de metamorfose die de voormalige textielstad heeft ondergaan sinds eind jaren zestig en niet op de laatste plaats gedurende het afgelopen decennium.

door Joep Eijkens

Er is al menig fotoboek over Tilburg verschenen, en dan met name over het verleden van de stad. In Het nieuwe ritme van Tilburg komt dat verleden ook in beeld, maar zet de moderne tijd toch wel de toon. Juist de grote veranderingen die de stad heeft doorgemaakt na de ondergang van de textielindustrie komen in beeld, met veel aandacht voor de ontwikkelingen in het afgelopen decennium. ‘De metamorfose van de stad zoals gezien door de fotografen Wil van Dusseldorp en Ernest Potters’ luidt de ondertitel.

Perspectief

Dit is geen fotoboek in de zin dat foto’s het hele verhaal vertellen. De nadruk ligt weliswaar nadrukkelijk op fotografie, maar de bijschriften zijn vaak uitvoerig. Bovendien zijn er zes teksten die het getoonde beeldmateriaal in breder perspectief zetten. Het gaat om bijdragen van Joks Janssen en John Dagevos (‘Tilburg in transformatie’), Henk van Doremalen (‘Nieuwe bedrijvigheid in een oude industriestad’), Pieter Siebers (‘De universiteitsstad’), Joost op ’t Hoog (‘Wonen en ruimte voor vrije tijd’), Ludo Hermans (‘De verweven stad’) en Ingrid Luycks (‘Keerpunten en de kunsten’).

Elke foto is gemarkeerd met ofwel de letter W ofwel de letter E. Dat slaat uiteraard op het auteurschap van Wil van Dusseldorp (Medan 1936) en Ernest Potters (Tilburg 1953). De eerste is als fotograaf met name bekend geworden door zijn werk op het gebied van architectuurfotografie en industriële fotografie. Potters werkte voor diverse bladen, landelijke kranten en lokale organisaties en maakt veel autonoom werk.

Voor dit artikel selecteerde ik vijf foto’s van Van Dusseldorp en vijf van Potters. De bijschriften zijn integraal overgenomen uit het boek.

1970 – Kamgaren Spinnerij Swagemakers-Bogaerts, Jac van Vollenhovenstraat. In 1972 moest het bedrijf sluiten.  Foto > Wil van Dusseldorp.

2020 – Een  groot deel van het oude fabriekscomplex met sheddaken en kenmerkende schoorsteen, van wollenstoffenfabriek AaBe uit 1929 werd in 1999 een rijksmonument. Het terrein is herontwikkeld tot winkelgebied. Op de achtergrond een van de twee woontorens aan het Leijpark, ontworpen door Jacq de Brouwer. Foto > Ernest Potters.

1968 – Hoofdgebouw Katholieke Universiteit Tilburg.  Architect Jos Bedaux. Het Cobbenhagengebouw werd geopend in 1962 en is het oudste gebouw op de campus. Het is ontworpen door Jos Bedaux die voor de inbedding in de omgeving samenwerkte met landschapsarchitect Pieter Buys. Het hoofdgebouw bood ruimte aan circa 1000 studenten maar was al snel te klein voor de sterk groeiende studentenpopulatie. In de jaren ’90 telde de universiteit voor het eerst 10.000 studenten, in 2021 stonden er meer dan 20.000 studenten ingeschreven. Foto > Wil van Dusseldorp.

1968 – In de nieuwe wijken ten noorden van het Wilhelminakanaal wisselden rijtjeswoningen en galerijflats elkaar af. Hoogbouw bepaalde vanaf het midden van de jaren ’60 steeds met het silhouet van de stad met een toenemende behoefte aan woonruimte. Foto > Wil van Dusseldorp.

1967 – Bij de uitbreidingen van de stad werd steeds meer rekening gehouden met sport en vrijetijdsbesteding. Bij de komst en het beheer van sportparken, sporthallen en zwembaden speelde de overheid een cruciale rol. Het gemeentelijk sportpark (waar ook Willem II speelde) werd voor meerdere doeleinden gebruikt, waaronder luchtballonnenshows. Foto Wil van Dusseldorp.

Speciaal

De foto’s van Van Dusseldorp in Het nieuwe ritme van Tilburg dateren voornamelijk uit de periode tussen eind jaren zestig en het begin van deze eeuw. Dat betekent ook dat er veel zwart-wit materiaal bij zit. Is er voor dit boek geput uit zijn omvangrijke archief, bij Ernest Potters gaat het vrijwel uitsluitend om kleurenfoto’s die speciaal voor dit boek gemaakt zijn, zo begrijp ik. De bijdragen van beide fotografen sluiten goed op elkaar aan. Zeker, er zijn verschillen, maar die hebben toch vooral te maken met het moment waarop de foto gemaakt werd, al zou je kunnen zeggen dat Potters vrijer werkt en vaak voor boeiendere uitsneden en composities kiest.

Het nieuwe ritme van Tilburg gaat meer over gebouwen dan over mensen. Zeker, ook Tilburgers komen in beeld, maar de hoofdrol is weggelegd voor de architectuur en de publieke ruimte, een ruimte die niet zelden een nogal lege indruk maakt. De meeste mensen kom je nog tegen op de foto’s van Van Dusseldorp, met name in zijn ouder werk. Helaas gaat het daar qua datering of anderszins soms mis. Zo is er – abusievelijk, naar ik aanneem – een mooie foto van de Goirlese kunstenaar Luc van Hoek in het boek opgenomen, terwijl het kennelijk, gezien het bijschrift, een foto had moeten zijn van de Tilburgse kunstenaar Kees Mandos.

De in het boek opgenomen foto’s van kunstenaars maken overigens nieuwsgierig naar ander werk van Van Dusseldorp op dit gebied. Maar ook naar zijn volledige oeuvre dat tegen de 80.000 negatieven moet bevatten. Mooi dat deze collectie al in 2008 overgedragen werd aan het Regionaal Archief Tilburg.

1996 – Concertzaal in aanbouw. Archtect: Jo Coenen Architects & Urbanists. Foto > Wil van Dusseldorp.

2021 – Stationshal, mozaïeken entree van Piet Buys, 1965. Foto > Ernest Potters.

2021 – De eerste stappen in de Spoorzone worden gezet als het hele land te maken krijgt met een vastgoedcrisis. De ontwikkeling stagneert en veel gebouwen worden tijdelijk gebruikt – door jonge ondernemers, sporters en horecapioniers. Er blijkt grote waardering onder Tilburgers voor de bestaande gebouwen, terwijl die in oorspronkelijke plannen (van Khandekar) grotendeels zouden moeten wijken voor nieuwe wooncomplexen en kantooreenheden. In 2015 wordt het stedenbouwkundig plan van bijgesteld, met meer oog voor industrieel erfgoed. Het Ketelhuis, sinds 2015 een gemeentelijk monument, deed lang dienst als energiebron voor de Spoorzone. Voor de herbestemming kwamen meerdere plannen op tafel; in het meest recente wordt de begane grond bestemd voor horeca en wordt het gebouw verhoogd met een appartementencomplex. Op het pand zou een appartementencomplex worden gebouwd. Foto > Ernest Potters.

2020 – Bouw MindLabs in de Spoorzone, voorheen Hal 70 van NedTrain naar een ontwerp van Ector Hoogstad Architecten. Mindlabs is een samenwerking van drie Tilburgse onderwijsinstellingen (ROC Tilburg, Fontys en Tilburg University) met de Persgroep en uitgeverij Zwijsen, in een innovatief centrum rondom alles wat de werking van ons brein aangaat, digitale vaardigheden en nieuwe technologieën. Foto > Ernest Potters.

2021 – Het Midi-theater opende in 1959 als bioscoop en sloot in 2008 de deuren. Pogingen om er een theater in te vestigen leidden in 2008 tot het aftreden van meerdere politici en toen culturele herbestemming niet haalbaar leek werd het gebouw verkocht, deels gesloopt en getransformeerd tot een appartementencomplex, ontworpen door Ed Bergers Architecten. Foto > Ernest Potters.

NWE Stijl

De publicatie van het boek is mede mogelijk geworden dankzij financiële steun van diverse sponsoren en een crowdfundingactie. De Tilburgse stichting De NWE Stijl is als uitgever opgetreden. Deze stichting stelt zich op de eerste plaats ten doel ‘activiteiten te organiseren om het bewustzijn rond Tilburg als “conceptieplek” van kunstbeweging De Stijl te stimuleren’, aldus de reeds eerder genoemde Tilburgse galeriehoudster Ingrid Luycks, één van de drijvende krachten achter de stichting.

Pieter Siebers (red.), Het nieuwe ritme van Tilburg. De metamorfose van de stad zoals gezien door de fotografen Wil van Dusseldorp en Ernest Potters. Vormgeving Beelenkamp Ontwerpers. Tilburg: De NWE Stijl 2021, 235 pp., ISBN 978909344188, hb., € 35,00.

Het boek is te koop bij de boekhandels in Tilburg en Goirle.

Beeld boven dit artikel > Ernest Potters

© Brabant Cultureel 2021