Theo van Keulen toont in zijn boek het landschap en het juk van de katholieke kerk

Beeldend kunstenaar Theo van Keulen bracht in eigen beheer een vuistdik boek uit waarin zijn indrukwekkende oeuvre van bijna vijfenveertig jaar de revue passeert. Van schilderkunst tot assemblages, installaties en videokunst. Zondag 21 november 2021 vindt de presentatie plaats in De Cacaofabriek in Helmond. Daar is nu ook een kleine expositie van zijn schilderkunst te zien.

door Irma van Bommel

In het beeld dat de cover van het boek siert, zie ik iets abstracts, een geabstraheerde voorstelling van sloten in de sneeuw of een detail van een hekwerk. Pas als de kunstenaar erop wijst zie ik er de letter T in, de eerste letter van zijn voornaam. Een grapje van vormgever Lène Bueters.

Theo van Keulen (1937) groeide op in Nuenen. Tussen 1967 en 1972 volgde hij tekenonderwijs, eerst bij Marchand, die sigarenbandjes ontwierp en daarnaast dus ook lesgaf. Daarna ging hij op zaterdagen naar de Akademie voor Industriële Vormgeving in Eindhoven. Daar koos hij de vrije richting en kreeg hij les van Antoinette Wentholt, de vrouw van Albert Troost. “Op een gegeven moment had ik het natekenen wel gezien en ging ik mijn eigen weg”, vertelt hij. Van Keulen is dus grotendeels autodidact. Maar in Nuenen deelde hij een atelier met vier andere kunstenaars en al werkende leerden zij van elkaar.

Abstraheren

Van Keulen begon met het schilderen van landschappen naar de werkelijkheid. Vanaf 1977 ging hij die landschappen abstraheren en met deze abstracte voorstellingen begint het boek. Later koos hij ook het naakte lichaam en gebruiksvoorwerpen als onderwerp, waarbij hij vaak inzoomde op het object. Hij woont nu al vijfenveertig jaar in een oude boerderij in Sterksel. Hier begon hij met andere kunstenaars de Averbodegroep en startte hij in 1981 Galerij Germinahof, wat hij tot 2006 volhield. Anders dan in een galerie was hier verkoop niet het primaire doel. Hij wilde juist ook kunstwerken tonen die niet zo makkelijk verkopen, zoals installaties.

Op aanraden van een collega-kunstenaar meldde hij zich aan voor de Beeldende Kunstenaars Regeling (BKR). Toen woonde hij al in Sterksel, dat destijds onder de gemeente Maarheeze viel en hij was de enige kunstenaar die zich in deze gemeente had aangemeld voor de BKR. Hij beschouwde de BKR als een goede regeling voor kunstenaars. “Het betekende dat kunstenaars onafhankelijk konden zijn. Het was ook niet zomaar een uitkering die ze kregen. Ze moesten er werk voor inleveren dat eerst beoordeeld werd door een commissie. Het werk werd dus gewoon aangekocht.” Zelf zat hij jarenlang in de BKR-commissie van ’s-Hertogenbosch, samen met Bert Loerakker. Voorzitter was Marius de Leeuw, adjunct-directeur van de Bossche kunstacademie. “Het was maar goed dat er een commissie was, want met het werk van een aantal kunstenaars had hij moeite.”

Rooien

Vanuit het schilderen ging Van Keulen assemblages maken en later ook installaties en videowerken. Steeds vaker stelde hij zich maatschappijkritisch op. Zo ageerde hij tegen de vleesindustrie door een video te tonen van een koe die als enig doel heeft melk te produceren en van een zeug die als enig doel heeft biggen te baren en te zogen. Of tegen het rooien van bossen, door een installatie te maken waarin te zien is dat bomen moeten plaatsmaken voor huizen. Maar zijn belangrijkste inspiratiebron is zijn eigen jeugd en vooral de grote invloed die de katholieke kerk had op de samenleving.

Ik vond een groot gezin niet fijn, want je kon nooit alleen zijn

Hij groeide op in een groot gezin en was de achttiende telg van in totaal twintig kinderen. De eerste vrouw van zijn vader stierf op zevenendertigjarige leeftijd aan TBC. Toen waren er al tien kinderen geboren. Met zijn tweede vrouw kwamen er nog eens tien. Theo werd in hetzelfde jaar geboren als het eerste kind van zijn oudste zus. Dat zijn broers en zussen het opgroeien in een groot gezin anders hebben ervaren, bleek toen hij hen ging interviewen voor een installatie. “Ik vond een groot gezin niet fijn, want je kon nooit eens alleen zijn. Een van mijn oudste halfzussen vond dat juist wel fijn, want je was nooit alleen, vertelde zij.”

De installatie kreeg de naam The different world from two generations in one house en toont twee wanden van boven tot onder gevuld met familiekiekjes van zijn broers en zussen en hun gezinnen. Ook kinderwagens maken deel uit van de expositie en in elk daarvan ligt een beeldscherm waarop een video van een interview wordt getoond. Alle verhalen samen zorgen voor een kakofonie van geluid. Doodskisten staan symbool voor de overleden broers en zussen.

Boete

De installatie Kerkegang vertelt een verhaal wat we nu niet voor mogelijk zouden houden. De installatie bestaat uit een altaar met kruisen erop en een schilderij van Maria met kind erboven. Ook zien we een kinderwagen en de versleten schoenen van een vrouw. “Vrouwen moesten ongeveer vier weken na de bevallig eerst boete doen in de kerk, bidden bij het Maria-altaar, op een doordeweekse dag, voordat zij weer op zondag naar de mis mochten. Ze hadden immers seksueel contact gehad voordat ze zwanger raakten? Mannen, toch de aanstichters, hoefden dit niet. De kerk hanteerde een dubbele moraal. Wel grote gezinnen willen, maar tegen seks zijn. Vrouwen die de expositie in Veghel bezochten en de installatie zagen, konden er nog boos om worden. Veel vrouwen zijn toen helemaal niet meer naar de kerk gegaan.” De installatie is in de loop der jaren op verschillend plekken getoond.

“De vele kruisbeelden verbeelden de alomtegenwoordigheid van God, die al je doen en laten in de gaten houdt. Zelfs je gevoelens en gedachten”, staat in het boek bij een foto van deze installatie te lezen. Dat verklaart de keuze voor de titel van het boek, Gedachten zijn vrij. Met zijn installaties en de documentatie daarvan met foto’s legt Van Keulen de geschiedenis vast van het leven in katholiek Noord-Brabant. Een geschiedenis waarvan de huidige generatie geen weet heeft.

Theo van Keulen. Gedachten zijn vrij. Sterksel: eigen beheer 2021, 604 pp., ISBN 978-90-823564-5-8, hb., € 70,00 (inclusief prent).
Het boek is te bestellen via www.theovankeulen.nl.

Boekpresentatie zondag 21 november 2021 om 15.00 uur in De Cacaofabriek in Helmond.
Expositie in de Lichtstraat in de Cacaofabriek t/m 28 nov 2021.

‘The different world from two generations in one house’ (Frank van Osch, 1996, Van Gewest tot Gewest): 

© Brabant Cultureel 2021