Op verzoek van literaire organisatie Tilt maakte de toneel- en romanschrijver Marijke Schermer (1975) een wandeling langs een deel van het Brabantse kloosterpad. Ook verbleef zij een aantal dagen in Sint-Catharinadal, een van de drie kloosters in Oosterhout. Zij beschreef haar gedachten en gesprekken in het prachtige boekje ‘Gods wegen’, uitgegeven in de reeks Terloops van Uitgeverij Van Oorschot.
door Hein van Kemenade
Hoe ervaar je het kloosterleven?
“Ik ben niet gelovig en daarom is het voor mij een groot raadsel waarom iemand kiest om te gaan leven in het klooster. Het kloosterleven komt op mij over als een eindeloze regelmaat van handelingen en een leven waarin je jezelf ondergeschikt maakt aan iets groters. Het is niks voor mij. Ik moet wel zeggen dat ik met veel waardering en plezier met de zusters heb gesproken. Ze waren erg toegankelijk en aardig.”
“De zusters hebben een heel druk leven. Zij werken hard en hebben heel veel gebedsdiensten in de kerk. Het is voor hen een ontzettend volle werkweek. Ze zijn ook flexibel: Zo hebben ze met z’n allen gekeken naar de inauguratie van Biden. Onder het motto ‘Wij zijn wel van de wereld’. De dagorde is ervoor omgegooid om de uitzending te kunnen zien.”
“Ze moeten het ook hebben van eenvoudige dingen. Een zuster kreeg van familie een oude telefoon, waarmee ze van alles deed. Contacten onderhouden, appen. Erg leuk. Maar als de telefoon kapot gaat, houdt het op. De zusters mogen geen eigen bezit hebben. Dus kan er geen nieuwe telefoon aangeschaft worden.”
Ben je ook bij de gebedsdiensten geweest?
“In Sint-Catharinadal maakte ik het ritme van de cultus mee. Op gezette tijden naar de kerk gaan. De diensten leken mij theater. Alle rituelen, de vaste opbouw, de opstelling van de stoelen en de handelingen van de gebedsdienst deden me denken aan de Zwitserse regisseur en musicus Christoph Marthaler. Van hem heb ik veel voorstellingen gezien in Duitsland waar hij een tijd lang bij de Volksbühne zat, en in Nederland op het Holland Festival. Dat zijn voorstellingen met rituelen die bijna de dramaturgie van de mis volgen. Hij heeft ook een voorstelling gemaakt die zich afspeelt in het decor van een kerkinterieur: Die Zehn Gebote. Daar deed het mij aan denken, behalve dan dat zijn voorstellingen ook heel geestig zijn en altijd ontsporen.”
“Bidden gebeurt in je eigen hoofd. De betekenis van handelingen en de diepte achter bepaalde teksten is niet een twee drie toegankelijk voor mij.”
Waarom kiezen jonge mensen voor het kloosterleven?
“Ik realiseer mij wel dat ik aanvankelijk op zoek was naar iets waaraan iemand wil ontsnappen door naar het klooster te gaan. Welk leven wil zij niet. Het antwoord was dat het geen ontsnapping is. Zij wilden juist dit leven wel. Het is eerder een bewuste keuze voor het leven in het klooster. Het klooster ingaan is een hele radicale keuze die voortvloeit uit een sterk geloof. Je leven in dienst te stellen van God.”
Het klooster ingaan is een hele radicale keuze die voortvloeit uit een sterk geloof.
“In een gesprek met een relatief jonge zuster vertelde zij mij dat zij op middelbare school een les bijwoonde die over homoseksualiteit ging. Zij zag een vergelijking met haar geloof. Het is een soort geaardheid. Homoseksuelen hebben het eigenlijk gemakkelijker dan zij, omdat ze lotgenoten hebben. Omdat er een emancipatiebeweging is. Daar wordt weer les over gegeven om het bespreekbaar te maken. Wanneer je uit geloofsovertuiging kiest voor het leven in het klooster komt dat niet in het lesmateriaal voor.”
Wat zie je als overeenkomsten tussen het kloosterleven en je schrijverschap?
“Ik zie wel overeenkomsten tussen mijn schrijverschap en de toewijding van de zusters. Het is een andere vorm. Als schrijver en als zuster ben je een buitenstaander. Je plaatst je buiten het normale leven in plaats van eraan deel te nemen.”
“Schrijvers zijn toegewijd aan hun vak. Zij maken een plan van Feit en Fictie, zoeken naar betekenis. Ik kan eindeloos worstelen met een boek. Niemand zal mijn geschriften missen, wanneer ik ze niet schrijf. Als ik aan een boek bezig ben, zit ik daar de hele dag over na te denken. Hoe dat dan moet. Daar zoek ik een vorm voor. Ik zoek een verhaal. Om het onderwerp zo goed mogelijk te documenteren. Ik wil niet echt een boodschap brengen. Belangrijk is te laten zien hoe iets is.”
“Bij het kloosterleven is er een verlangen naar het afleggen van individualiteit. Je hoeft letterlijk niet na te denken over wat je aantrekt. Je leeft in dienst van een groter geheel. In Sint-Catharinadal zijn de zusters allemaal hartstikke oud en hebben fases van worsteling gekend. Als jonge mensen hebben zij gekozen om het leven dat voor hen voorbestemd leek op te geven om deel uit te maken van een gemeenschap. Je hart en je aard volgen tegen je omgeving in. Je kunt het vergelijken met Liefde, Liefde voor God. En geloven als geaardheid, zoals zuster Cornelia vertelde. Zij is overigens een literair figuur. Wat zij zegt is samengesteld uit gesprekken die ik met verschillende zusters had.”
Mijn interesse is het krachtenveld van individualiteit en verantwoordelijkheid
“Ik zie de overeenkomst ook in toneelopvoeringen. Acteurs moeten elke dag hun bezieling kunnen leggen in de tekst die steeds hetzelfde is. Daarin zie ik wat er in de kerk gebeurt. Het gaat om het mysterieuze verschil of de Geest erin komt. Om het iets nieuws te laten zijn. Een echte ontmoeting.”
“Mijn interesse is het krachtenveld van individualiteit en verantwoordelijkheid. Hoe dat zich tot elkaar verhoudt. Voor veel mensen is het een strijd om de juiste balans te vinden. Het leven in het klooster is een vorm van kiezen voor jezelf, een extreme keuze.”
Ik vroeg je om ‘De onafscheidelijken‘ van Simone de Beauvoir te lezen.
“Fantastisch boek. De druk vanuit verleden en conventies zijn veel sterker dan in de huidige tijd. Geloof was toen veel bepalender. Toegeven dat je niet meer gelooft, kwam niet aan de orde. Hoeveel kracht nodig is om de godsdienst te weerstaan en in een intellectuele ontwikkeling te geloven.”
Het verhaal gaat over twee vriendinnen, Sylvie en Andrée. Andrée voelt zich verantwoordelijk voor haar moeder, zij doet wat haar moeder wil en is een goede dochter. In haar innerlijke overtuiging gaat haar hart naar een andere man dan door haar ouders voor haar is voorbestemd. Andrée wordt verleid door Pascal, maar is bang voor haar moeder. Op papier is Pascal een uitstekende partij. Maar er is liefde in het spel. Liefde is een risico. ‘Mooi en onbevangen’, dat werd verboden. Sylvie beschrijft de ongelukkigheid van Andrée. Dat loopt vast niet goed af voor Andrée. Keuzes zijn belangrijk. Sylvie kiest voor een onafhankelijk leven. Andrée geeft toe aan eisen van geloof en afkomst.
Hoe zie je dit in je eigen roman ‘Liefde, als dat het is’ ?
“Hier worden extreme keuzes gemaakt. Dit is ook een voorbeeld van individualiteit en verantwoordelijkheid. Jarenlang is er in hun verhouding iets verwaarloosd en Terri maakt een keuze en hakt knopen door om in actie te kunnen zijn. Wanneer er meer beweging in dat huwelijk geweest was dan was er niet zoveel schade aangericht. Als David zich een individu had getoond, had hij niet alles verloren. David heeft nu helemaal niets. Hij was man van… vader van… Hij weet niet meer wie hij is. David weet niet wat hij zelf wil, behalve dat hij geborgenheid zoekt in die verhouding. Als iemand anders dan een beslissing neemt, staat zijn hele leven op zijn kop.”
“Lucas en Sev, hun nieuwe geliefden, leven heel strak in een vorm van autonomie, zonder verlangen naar verbinding. Zij zitten allemaal ergens op de schaal van autonoom en helemaal versmolten.”
Marijke Schermer, Gods Wegen, een wandeling. Amsterdam: Van Oorschot Terloops 2021, 64 pp., ISBN 9789028212442, pb., € 12,50.
Marijke Schermer, Liefde , als dat het is. Amsterdam: Uitgeverij Van Oorschot 2019 , 203 pp., ISBN 9789028210752, hb., € 22,50.
Simone de Beauvoir, De onafscheidelijken. Amsterdam: Cossee 2020, 200 pp., ISBN 9789059369375, pb., € 22,99.
© Brabant Cultureel 2021