Natuurlijk overheerst blijdschap in Stedelijk Museum Breda. Het is 4 juni 2021, de dag voordat het museum na een half jaar eindelijk weer open mag. Maar daar ging een lange periode van moedeloosheid aan vooraf. Een week voor de heropening is de tentoonstelling ‘Realisten’ afgebroken: zestig werken uit het wegens verbouwing gesloten Museum Arnhem. Die zal de geschiedenis ingaan als ‘De tentoonstelling die niemand zag’.
door René van der Velden
Anna van Leeuwen sprak in haar column in de Volkskrant van vrijdag 4 juni van ‘spooktentoonstelling’. Zij noemde voorbeelden in Den Haag en Maastricht. In Noord-Brabant heeft Breda zijn eigen spooktentoonstelling. Museumdirecteur Dingeman Kuilman reconstrueert: “In het najaar van 2019 zagen we een gat in de programmering van zomer 2020. Ik wist dat het museum in Arnhem dicht was en dat een selectie van topstukken door Duitsland reisde. Zij vonden niet voldoende goede musea. Daarom heb ik mijn collega Saskia Bak gebeld met de vraag of deze topstukken naar Breda konden komen. Vond ze een goed idee dus dat was snel geregeld. We hebben een ontwerp gemaakt, teksten geschreven en waren er klaar voor.”
“Alles was voorbereid voor de periode juni tot augustus 2020, een fantastische zomertentoonstelling. Op vrijdag 13 maart 2020 moesten we door corona dicht. We hebben de planning doorgelopen en Realisten verplaatst naar december. Op 19 december zou de tentoonstelling worden geopend door de burgemeesters Depla en Marcouch. We kochten een dubbele advertentiepagina in de Volkskrant. Ja, we hadden een mooi verhaal dus we wilden even uitpakken. Affiches waren klaar, advertenties besteld. Een week voor de opening werd duidelijk dat het feest niet zou doorgaan. Vanaf 17 december waren we opnieuw gesloten.”
“Begin 2021 dachten we nog dat we na Pasen wel weer open zouden mogen. Uiteindelijk hebben we de werken uit Arnhem, die al die tijd keurig geklimatiseerd in het donker hebben gestaan, nog twee maanden langer mogen houden, tot 30 mei. We waren te optimistisch geweest. Afgelopen week is de tentoonstelling ontmanteld. Het is een klassiek voorbeeld van een spooktentoonstelling, een expositie die niemand ooit heeft gezien. Een eenmalige gemiste kans. Je moet je verlies nemen.”
Prijskaartje
Dat verlies heeft een prijskaartje. Los van de vele uren van de eigen mensen is er ongeveer een ton besteed aan zaken als verzekering, transport, ontwerp, inrichting en marketing. Het museum had gemikt op dertigduizend bezoekers waardoor er zo’n twee ton aan entreegeld misgelopen is. (tekst loopt door na de fotoreportage)
Het afbreken van de tentoonstelling Realisten in het Stedelijk Museum Breda.
Fotoreportage > Piet den Blanken
Over enkele weken komt er beneden in de foyer een presentatie over de tentoonstelling die niemand zag. “Als je het er niet meer over hebt, kun je er ook niks van leren. Niemand wil dit op deze manier nog eens meemaken”, aldus Kuilman. Volgens hem moeten we terug naar de Hongerwinter van 1944 voor een periode waarin de musea boven de grote rivieren een half jaar gesloten waren. Er was toen simpelweg geen brandstof meer om te stoken.
Het is onbegrijpelijk dat musea een half jaar op slot zijn gehouden
Nu was de wereldwijde pandemie de reden voor sluiting. Een sluiting waar je veel vraagtekens bij kunt zetten. “Vorig jaar was iedereen scenario’s aan het maken. Maar wat nu is gebeurd, zat in geen enkel scenario”, vertelt Kuilman. “We hebben een half jaar lang alles op slot moeten gooien. De derde golf leek eindeloos en de culturele sector mocht als laatste weer open. Het overheidsbeleid was veel te grofmazig. Bestuurlijk bevonden we ons in een doorstroomlocatie, een rare categorie, samen met de pretparken en de dierentuinen. We zijn op één hoop geveegd en dat betekende dat de meest risicovolle instellingen bepaalden wat er gebeurde. Dat waren de grootste spelers die ook de stemming bepaalden. Daardoor bleef alles veel te lang op slot. Alle musea met minder dan honderdduizend bezoekers per jaar hadden probleemloos eerder open gekund. Musea zijn sowieso goed geventileerd en hebben een rustig publiek. En de kleine en middelgrote musea trekken publiek uit hun eigen omgeving. Achteraf is het onbegrijpelijk dat een voorziening die met publiek geld wordt betaald en die we allemaal belangrijk vinden een half jaar op slot is gehouden.”
Maatwerk
Toen vorig jaar mei het museumprotocol bekend werd gemaakt, schreef hij een ingezonden stuk in de Volkskrant. Dat het protocol geen ruimte bood voor maatwerk en daardoor kleine en middelgrote musea onnodig in de problemen bracht. Kuilman: “Nieuwsuur besteedde er aandacht aan. De Museumvereniging zelf reageerde niet, die vond de kritiek waarschijnlijk niet leuk. Ik kreeg wel positieve reacties van collega’s.”
We wisten echt niet meer waar we aan toe waren. We maakten iets onvoorstelbaars mee
De langdurige sluiting leidde volgens de museumbaas vooral in de laatste periode tot moedeloosheid in de hele sector. “We deden meer online en hebben de tentoonstelling gedigitaliseerd, maar tegen het landelijk beleid viel niet op te plannen. We wisten echt niet meer waar we aan toe waren. We hadden geen enkele invloed op wat er gebeurde, je moest het uitzitten. Het is ons overkomen: de pandemie, het bestuur, de regelgeving, het was een absurd gegeven. Wij maakten iets onvoorstelbaars mee.”
De langdurige sluiting heeft volgens Kuilman grote gevolgen. “In januari vorig jaar zat de groeidynamiek er heel goed in. Die flow is onderbroken. We hebben de programmering omgegooid. Projecten zijn geschrapt of doorgeschoven. We moeten de komende tijd niet te vaak wisselen en niet te veel kosten maken, dus managen op risico. Nu heerst er een zekere stroefheid die we in de komende periode moeten overwinnen. Dat is frustrerend.”
Aktentas
Het steekt de culturele sector dat het kabinet Rutte nog eens zijn ware gezicht heeft laten zien. Er waren diverse persconferenties waarin de culturele sector niet eens werd genoemd. Het dedain van met name demissionair minister Hugo de Jonge met zijn dvd’tje op de bank is stuitend. Kuilman: “De aanval op de culturele sector van kabinet Rutte 1 met de bezuinigingen van Halbe Zijlstra galmt nog altijd na. De sector werd toen enorm beschadigd. Niet alleen door die bezuiniging, maar vooral door de toonzetting. Die was bij de beesten af. Kunstenaars en creatieve professionals worden in Den Haag nog steeds gezien als nieuwe vrijgestelden, omdat zij niet met een aktentas naar kantoor gaan. Maar kunst en cultuur zijn geen kostenpost, het zijn noodzakelijke investeringen in welzijn en beschaving.”
De realistische meesterwerken die in Breda niet te zien waren, zijn vanaf het voorjaar van 2022 te zien in het verbouwde en uitgebreide Museum Arnhem.
Digitaal is de tentoonstelling Breda nog wel te bezoeken:
Realisten: meesterwerken uit Museum Arnhem
(kijk onder het zelfportret van Carel Willink)
© Brabant Cultureel 2021