Frans August Brocatus debuteerde in 1991 met de dichtbundel ‘Niet tevergeefs’ bij de Dilbeekse Cahiers. In 1996 verscheen bij Poëzie-uitgeverij WEL in Bergen op Zoom ‘Bittere rijst’. Sindsdien is hij ‘dichter uit de Chaamse bossen’. Nu is hij terug met een doorwrochte nieuwe bundel: ‘Sanguines’. Het resultaat van dertig jaar dichterschap.
door Hein van Kemenade
In zijn nieuwe bundel heeft Frans Brocatus (Gooreind 1957) voor een heel strakke vorm gekozen. Het geheel is gespiegeld rondom een cyclus genaamd Sanguines. In de aantekeningen verwijst de dichter als betekenis van sanguines naar het rode krijt waar bij voorkeur portrettekeningen mee werden gemaakt. Het omslag siert een sanguine van Egon Schiele, Stehende Frau in Rot, een erotische tekening uit 1913.
‘Haar lichaam’, vier gedichten waarmee de bundel opent, spiegelt zich aan ‘Zijn lichaam’, vier gedichten als sluitstuk. Beiden liggen in bad, hij ‘weldra niet meer alleen’. De opbouw van deze acht gedichten is identiek. Alle acht beginnen ze met ‘Er is’. Verder wordt het centrale gedeelte ‘Sanguines’ omkranst door vooraan de afdeling ‘Engelen’ en achteraan ‘Landschappen’. Zo wordt de reeks van vierentwintig gedichten ‘Sanguines’ mooi ingelijst. Hier tekent de dichter de gebeurtenissen uit het leven van de man en de vrouw. Steeds vanuit de man gezien en met ook hier weer een eenduidige structuur. Elk oneven gedicht begint met ‘Hij’ en elk even gedicht met ‘Er is’. Alle even gedichten hebben dezelfde structuur, alle oneven een andere.
Het begrip sanguines duidt ook op de vier lichaamssappen: Bloed, gele gal, zwarte gal en slijm. Dit idee, door Hippocrates ontwikkeld, heeft tot in de middeleeuwen een belangrijke rol gespeeld in het duiden van de persoonlijkheid. Behalve ‘bloed’ ziet Frans Brocatus in dit woord ook de engel, ‘ange’. In de kleurstelling van de titel komt dit tot uitdrukking.
Dit zijn uitgangspunten om deze hermetische gedichten waarin veel gevoelens benoemd worden te benaderen. Brocatus gebruikt soms de taal en de woorden op een surrealistische manier. Zo zwaluwt een boodschap, zijn er schitterkelken, ziet hij struikelend licht, wordt er wit geduld uitgeoefend en tot slot het spreken gedicht. Mooie, originele benamingen voor gevoelens die zich niet zomaar in een hokje laten duwen.
Dubbelzinnigheid
Het komt erop aan om zo weinig mogelijk te interpreteren, maar te lezen wat er staat. ‘Hij’ vertelt het verhaal. ‘Hij’ probeert woorden te vinden voor gevoelens en beschrijft situaties. Je zou kunnen zeggen dat de sanguines scènes uit een leven zijn van iemand met een hartstochtelijk karakter. Hij kerft de naam van zijn geliefde in een boom. Hij maakt haar het hof in het tuinprieel. Hij wenst haar een behouden reis. Hij ondervaart waaiers van mist. En veel meer. Hij beschrijft zijn gevoelens en maakt observaties van wat hij om zich heen ziet gebeuren. En elk volgend gedicht geeft daar commentaar op. Het zijn fasen in het leven. Hij wordt ouder. Hij verliest zijn ouders en moet ze loslaten. In het werk van Brocatus komen sfeertekeningen voor en ook confrontaties. Er is steeds dubbelzinnigheid. Er zijn meerdere lezingen mogelijk. Elke lezer zal er iets anders in zien. Dat heeft met de lezer te maken, die kan er zijn of haar gevoelsleven op loslaten.
Het is niet het verhevene wat Brocatus interesseert, eerder de dagelijkse omgang tussen haar lichaam en het zijne. En wat hij ervan denkt en voelt.
XXIII
Hij schrijft een gedicht, giet letters uit
door grootouders gespaard goud.
Hij stelt woorden in slagorde op
als verkleurende terracottabeelden
in de delta van een brede rivier,
zet komma’s tussen water en oever,
legt gedroogde, welriekende kruiden
tussen de strofen. Hij kiest meer tekens,
ademt dieper, hij houdt zijn adem in.
Hij breekt de dijken, laat het land
onder water lopen. Hij schrijft in haar
belegerde, bestormde aarde. Hij dicht haar.
XXIV
Er is het land dat in het oksel
Van water ligt. Hij verwisselt zichzelf met haar.
Zij begroeien en omarmen. Er is het graven en
Het doorklieven. Het water dat helend sluit.
Frans Brocatus, Sanguines. Bergen op Zoom: Poëzie-uitgeverij WEL 2020, 60 pp., ISBN 90-6230-103-7, pb., € 15,00.
© Brabant Cultureel 2021