door JACE van de Ven
Het enthousiasme waarmee de Udense dichter Maarten van den Elzen (66) de wereld tegemoet treedt, oogt op het eerste gezicht naïef. Het lijkt alsof hij alles om zich heen onvoorwaardelijk gaat aanvaarden, hoe het zich verder ook zal gaan manifesteren. Door zijn imposante verschijning van meer dan twee meter groot lijkt zijn elan neer te dalen op andere aanwezigen. Elke keer als ik hem tegenkom, valt me dat weer op.
Afgelopen dinsdag ben ik op de fiets naar Uden gegaan om hem te spreken over alweer een gedicht van hem dat in de openbare ruimte geplaatst gaat worden. Dat gebeurt tijdens Dodenherdenking 2021 voor de ingang van het Engels Oorlogskerkhof in Uden. Maarten draagt zijn gedicht daarbij voor in de Nederlandse en de Engelse versie.
Hoewel hij zelf denkt de vijftig mogelijk al gepasseerd te zijn, heb ik, mede om deze column een extra fundament te geven, eigenhandig bepaald dat het dodenherdenkingsgedicht in Uden de vijftigste poëtische tekst van Maarten van den Elzen is die in de openbare ruimte wordt geplaatst.
En het houdt daarmee niet op, want waarschijnlijk wordt in de derde week van juni als herinneringsmonument aan het ziekenhuis dat daar stond een gedicht van Maarten onthuld als onderdeel van het openingsprogramma van de nieuwe wijk Kloosterkwartier in Veghel.
Samen met de vorig jaar overleden Pien Storm van Leeuwen uit Chaam is Maarten van den Elzen de Brabantse dichter van wie de meeste gedichten in de openbare ruimte verschenen zijn. Allebei hebben zij ook gezorgd voor presentaties van andere Brabantse dichters via poëzieroutes en verzamelbundels. Allebei waren zij mogelijk soms te weinig kritisch in het bepalen van een kwalitatieve ondergrens bij het samenstellen van hun producties, maar alleen al door hun aanstekelijk enthousiasme hebben ze veel betekend.
Bij Maarten ging dat ondermeer via zijn uitgeverijtje Hoenderbossche Verzen, in 1994 opgericht door hem en zijn vriendin, beeldend kunstenaar Genoveef Lukassen (56). De twee hadden elkaar een jaar eerder leren kennen tijdens het onvolprezen en jammer genoeg niet meer bestaande kunstfestival Autour de Vincent in Zundert. Hoederbossche Verzen presenteerde tot nu ruim dertig dichtbundels die vooral opvallen door hun bijzondere vormgeving. Vele ervan zijn dan ook aangekocht door Museum Meermanno/Huis van het boek in Den Haag, het oudste boekenmuseum ter wereld.
Zo bestaat de laatste publicatie van de uitgeverij, Een keukenstoel voor het verleden, die in december 2019 verscheen, uit twee dichtbundels van Maarten en een zeefdruk van Genoveef samen in een foedraal gemaakt van circulair materiaal in steeds een andere verschijningsvorm. De voorlaatste uitgave is Danser van Aleppo (2017) Die bestaat gedeeltelijk uit een handgezeefdrukte leporello van ruim twee meter lang. En ga zo maar door.
In 2007 bijvoorbeeld verscheen Madrigalen van Maarten, een in twee kleuren gezeefdrukte cassette met tien gedichten van Maarten van den Elzen en de bijbehorende bladmuziek van Andries Clement. Musica Vocalis Uden onder leiding van Jeroen Felix voerde het werk uit op diverse concertpodia. Koepels van verschoten goud (1997) met gedichten van Maarten van den Elzen heb ik ook altijd mooi gevonden met zijn omslag van berkenhout en twee kleuren zeefdruk naar een ontwerp van Hans van den Krommenacker, die voor deze uitgave ook zeven gewassen pentekeningen maakte.
Al deze bundels en de vele die hier niet vernoemd worden, werden ontworpen en uitgevoerd door Genoveef Lucassen hetgeen ze los van de literaire kwaliteiten tot beeldende kunstobjecten maakt. Tel daarbij de niet aflatende ijver van Maarten om zijn boekwerken aan de man te brengen – hij reisde alle boekwinkels van Nederland en België af en was met een kraam op tal van festivals aanwezig – en het wordt begrijpelijk dat van veel uitgaven van Hoenderbossche Verzen meer dan duizend en soms wel tweeduizend exemplaren verkocht werden. Dat is erg veel in een niet zo poëziegevoelig land als dat van ons. Elsschot zou een roman over Maarten van den Elzen hebben kunnen schrijven: Handelsreiziger in Poëzie.
Ja, dat is hij behalve dichter ook, handelsreiziger. Zo gauw hij het over zijn poëzie heeft, houdt hij niet meer op met praten. We hebben het over de poëzieroutes in onder meer Schijndel en Boxtel-Liempde die mede door Maarten tot stand kwamen. En ik sta versteld van de duizenden boeken die in Maartens werkkamer in metershoge stapels liggen opgestapeld. Of hij wel steeds kan vinden wat hij zoekt? “In de bovenste helft van een stapel meestal wel”, stelt hij me gerust. En vergoelijkend laat hij er op volgen: “Ach, eigenlijk ben ik al mijn hele leven aan het opruimen/”
Dat antwoord stelt me gerust en omdat ik zie dat het al vijf voor half drie is, durf ik te zeggen dat het mijn plan is om half drie terug naar Tilburg te gaan fietsen. “Prima”, glundert Maarten. “Dan kunnen we eerst nog net een aantal gedichten van mij in Uden gaan bekijken.” De tocht naar het centrum met Maarten op een fiets die constant doorslaat, duurt tot bijna drie uur. Maar geen nood, Maarten kennende had ik mijn vertrektijd een uur naar voren gehaald.
Alleen al in Uden zijn zevenendertig gedichten van Maarten van den Elzen langs de openbare weg te zien. Bij de VVV is een boekje te koop met een culturele wandeling langs deze teksten. Met enige bijbetaling komt de dichter ze zelf voorlezen. Bijzonder is onder meer de Sint-Jansboom voor de hoofdingang van Verzorgingshuis Sint-Jan. Dat is een beeld van liefst vier meter hoog en drie meter breed, gemaakt door Genoveef en haar broer Gregoor Lukassen, kunststof lagen afgewisseld met aluminium platen. In het kunstwerk is op geraffineerde wijze het gedicht Ogen weerkaatsen heden en verleden van Maarten verwerkt.
Maarten van den Elzen was zes jaar – van 2006 tot 2012 – stadsdichter van het uit de kluiten gegroeide dorp Uden. Zijn aanstelling voor onbepaalde tijd werd op een gegeven moment niet meer verlengd omdat – ja, Uden weet hoe te bezuinigen – het baantje de gemeente maar liefst drieduizend euro per jaar kostte. Maar officieel of niet, Maarten is altijd (stads)dichter van zijn geboortedorp gebleven. Daarom krijgen de Engelse soldaten die in 1944 tijdens de operatie Market Garden in en om Uden vielen op 4 mei een door Maarten geschreven herdenkingsgedicht.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Stadsdichter in Noord-Brabant doet het vaak alleen voor de eer
© Brabant Cultureel 2021
Mooi geschreven portret. Het is in een column als deze moeilijk, de gehele rijkdom van Maartens met energie en levenslust geladene wereld genoegen te doen. Maar: “In der Kürze liegt die Würze”, zeggen ze hier in Duitsland.