Brecht en De Nationale Opera werpen een kritisch licht op de Zeven Doodzonden

Wie kent ze nog, de zeven hoofdzonden of doodzonden die paus Gregorius I in de zesde eeuw bedacht? Kijk om het geheugen op te frissen donderdag 18 maart 2021 naar de voorstelling van De Nationale Opera. In een veertig minuten durende stream krijgt u ze te zien in een heel ander licht. Namelijk dat van Bertolt Brecht en Kurt Weill uit 1933.

door Arnold Verplancke

De Nationale Opera (DNO) afficheert de productie als The Seven Deadly Sins, een satirisch muziektheaterstuk. Maar het gaat natuurlijk om Die Sieben Todsünden der Kleinbürger, de laatste samenwerking van deze schrijver en componist die toen al bekend waren door hun Driestuiversopera. Zoals in zijn hele oeuvre wil Brecht laten zien hoe de kapitalistische maatschappij leidt tot vervreemding en ontmenselijking van de gewone man en vrouw, in dit geval van de kleinburgers. Zonden en deugden van het christendom zijn gemakkelijk te misbruiken om hen klein te houden en in het gareel te dwingen. Maar je kunt er ook je voordeel mee doen. Wil je iets bereiken in het leven (lees: wil je geld verdienen), dan zul je een beetje moeten sjoemelen en de richtlijnen moeten herinterpreteren.

Een geheugensteuntje uit de catechismus.

Een geheugensteunt(je) van Jeroen Bosch, paneel De Zeven Hoofdzonden (±1505-1510), uit het Prado.
Met middenonder: *Ira* • rechtsonder: *Superbia* • rechtsmidden: *Luxuria* • rechtsboven: *Acedia* • middenboven: *Gula* • linksboven: *Avaritia* • linksmidden: *Invidia*. Beeld > Wikimedia Commons. Klik op het beeld voor een vergroting.

Gespletenheid

Die Sieben Todsünden is oorspronkelijk gecomponeerd voor een Parijse balletgroep. Weill noemde het een ballet-chanté, waarin gezongen, gedanst en gespeeld wordt. Hoofdpersoon is een jonge vrouw, opgesplitst in een praktische, zakelijke Anna 1 en een impulsieve en creatieve Anna 2. Bij DNO vertolken de wereldberoemde Nederlandse sopraan Eva-Maria Westbroek en actrice Anna Drijver die twee ‘zussen’ Anna, ofwel de gespletenheid van iemand die in de kapitalistische maatschappij vooruit wil komen. In dit geval Anna die haar ouders en twee broers verlaat om in de grote steden van Amerika geld te verdienen. Daarmee kan haar familie een eigen huisje bouwen. Het droombeeld van een eenvoudige burger.

Links: Anna Drijver, rechts: Eva-Maria Westbroek. Beeld > De Nationale Opera

Al in de proloog zingt Anna 1 hoe de situatie ligt. Simpel vertaald: Wij zijn eigenlijk niet twee personen, maar slechts één. We heten allebei Anna. We hebben (…) een hart en een spaarbankboekje. En ieder van ons doet alleen maar wat goed is voor de ander.

Zonden

In elk van de steden die zij aandoen, moet voorkomen worden dat Anna 2 tot zonde vervalt. Acedia (Faulheit) luidt de eerste hoofdzonde die moet worden vermeden: luiheid, traagheid. Dat mag niet als je iets wilt bereiken. Ledigheid is immers des duivels oorkussen. Dus vroeg opstaan en hard werken zijn geboden.

In de tweede stad moet Superbia (Stolz), trots en hoogmoed, worden onderdrukt. Anna 2 mag zich geen kunstenares voelen, maar moet gewoon als danseres in een cabaret gaan werken. Trots is iets voor rijke mensen.

Je moet je ook niet onnodig boos maken, dus Ira (Zorn) vermijden. Wind je niet op over onrecht en gemeenheid in de maatschappij. Daar houdt de omgeving niet van. En o ja, Gula (Völlerij) is natuurlijk helemaal fout, zo blijkt verderop in de reis. Immers van gulzigheid en vraatzucht wordt een vrouw alleen maar dik. In Philadelphia, waar ze inmiddels aankomen, wil toch niemand een nijlpaard als danseres. Ze hebben een vrouw van tweeënvijftig kilo aangekocht en dat moet ze elke dag op de weegschaal aantonen: geen gram meer.

Zo gaat dat de hele reis door. Luxuria (Unzucht) kan je geld gaan kosten. Wees op je hoede voor ontucht en overspel als je een goede vent hebt die je onderhoudt, want voor je het weet raak je zowel de ene als de andere kwijt. Ook Avaritia (Habsucht) moet je beteugelen. Als je met de ene hand mensen geld afneemt, moet je met de andere hand iets geven. Ze houden er niet van dat je uit hebzucht zelfs hun laatste hemd afpakt.

Anna 2 raakt uitgeput van al het harde werken op de reis, dat snapt Anna 1 ook wel. Maar ze waarschuwt haar arme zuster in de laatste etappe niet te vervallen tot Invidia (Neid), afgunst. Dus niet jaloers worden op mensen die het gemakkelijker hebben.

Treurmars

In de epiloog keren de zussen na zeven jaar terug naar het huisje dat door de familie is gebouwd van hun geld. Dankzij het doorzettingsvermogen en het aanpassingsvermogen van Anna 1 zijn ze geslaagd in de burgermaatschappij, maar voor Anna 2, een inmiddels gebroken prostituee, klinkt een treurmars.

Kurt Weill (1900-1950) gebruikt in Die Sieben Todsünden allerlei aanpassingen van bekende muziekvormen. Naast de treurmars ook dixieland jazz, foxtrot dansmuziek, walsen en volksdansen. Bij de wereldpremière in het Théâtre des Champs-Elysées in 1933 zong Lotte Lenya de beide Anna’s en danste Tilly Losch de choreografie van George Balanchine.

Communistenjacht

Dat Brecht en Weill hun satirische stuk in Amerika situeerden, had natuurlijk alles te maken met hun afkeer van het ongeremde kapitalisme daar. Niettemin zouden ze alle twee de oversteek naar de Verenigde Staten maken. Op de vlucht voor Hitler en de Nazi’s deden zij dat in respectievelijk 1941 en 1935. Weill zou daar nog succes krijgen met luchtiger Broadway-producties. Brecht (1898-1956) bleef zijn socialistische principes trouw en vluchtte in 1947 terug naar Europa, toen hij gedaagd was voor de commissie voor on-Amerikaanse activiteiten. De communistenjacht uit die tijd. Zijn verhoor is later nog op de plaat uitgebracht.

Het verhoor van Brecht voor de commissie voor on-Amerikaanse activiteiten is op de plaat uitgebracht (Collectie A. Verplancke).

In de versie die donderdag 18 maart 2021 eenmalig vanuit Amsterdam te zien is, speelt het Rotterdams Philharmonisch Orkest de muziek van Weill en zijn Eva-Maria Westbroek en Anna Drijver geregisseerd door Ola Mafaalani. De tekst wordt in het Duits gezongen en voorzien van Engelstalige ondertitels. Het was oorspronkelijk de bedoeling dat deze productie vorig voorjaar in première zou gaan, maar dat moest door de coronapandemie worden afgelast en uitgesteld. Dit jaar vormt ze het begin van het Opera Forward Festival dat volledig online plaatsvindt.