Wunderkammer, het magische object. Dat is de titel van een tentoonstelling van Wijnand van Lieshout, Paul Bogaers en Ton de Gouw die – als corona het toelaat – van 17 december 2020 tot en met 7 maart 2021 te zien zal zijn in de Tilburgse LocHal. Er is speciaal aandacht voor Van Lieshout, zo blijkt bij een vooruitblik met initiatiefnemer en drijvende kracht De Gouw.
door Joep Eijkens
Bij het betreden van de woning van Ton de Gouw krijg je al vlug het aangename gevoel dat hier veel te ontdekken valt. Of je nu kijkt naar de schilderijen, Afrikaanse beelden of volle boekenkasten, of naar een altaartje waarop kaarsjes staan te branden voor foto’s van familieleden en andere dierbare personen – hier raak je niet gauw uitgekeken. En zo gaat het ook verder op de eerste verdieping waar De Gouw zijn atelier heeft. “Kijk”, zegt hij, “hier staat de maquette die ik gemaakt heb van de tentoonstelling in de LocHal. Zoals je ziet heeft ieder zijn eigen Wunderkammer.”
Schijnwerper
Het moet een bijzondere, om niet te zeggen curieuze tentoonstelling worden. Drie kunstenaars doen eraan mee. Naast initiator De Gouw (Kaatsheuvel 1949) zijn dat Paul Bogaers (Tilburg 1961) en Wijnand van Lieshout (Tilburg 1940). En het is laatstgenoemde op wie de schijnwerper op de eerste plaats gericht staat.
“Vorig jaar”, vertelt De Gouw, “waren er plannen voor een grote oeuvretentoonstelling van Wijnand in Loon op Zand.” Directe aanleiding was de tachtigste verjaardag van de Tilburgse kunstenaar. “Toen dat plan afketste, kwam er een alternatieve mogelijkheid: Kunstloc Brabant (voorheen bkkc; red.) deed een oproep aan kunstenaarsteams om met een idee te komen voor een groepstentoonstelling in hun expositieruimte in de LocHal. Elke deelnemer zou duizend euro hang- en stageld krijgen.” De Gouw benaderde Bogaers en Van Lieshout en wist Kunstloc Brabant warm te maken voor een, zoals hij het omschrijft, ‘atypische, theatrale en spraakmakende expositie-opzet’. Niet lang daarna kreeg het drietal groen licht.
Zielsverwantschap
Volgens de initiator bestaat er een duidelijke ‘zielsverwantschap’ tussen hem en de twee andere kunstenaars. Die verwantschap ziet hij gebaseerd op drie gemeenschappelijke kenmerken: de verzameldrang als inspiratiebron, kunst die we met de verzamelobjecten maken, en volledige bezieling.
Een ‘Wunderkammer’ kan gedefinieerd worden als kunst- en rariteitenkabinet. In de tentoonstelling in de LocHal vullen de drie exposanten ieder hun eigen kabinet met een selectie van hun verzameling en kunst. Bij Bogaers is het thema ‘Kunst en animisme’, bij Van Lieshout ‘Kunst en cultureel erfgoed’ en bij De Gouw ‘Kunst en spiritualiteit’. In een aparte ruimte zal de ‘gelijkaardige bezieling’ van de drie kunstenaars nader toegelicht worden.
Van Lieshout en Bogaers hebben de afgelopen decennia naam gemaakt door diverse publicaties en exposities in binnen- en buitenland. De eerste vooral met geënsceneerde fotografie en assemblages, de tweede met fotowerken, boeken, met fotografie gecombineerde objecten en sculpturen. Ook De Gouw heeft aan de weg getimmerd, met name in de jaren tachtig en negentig, maar hij is in vergelijking een stuk minder bekend. Een nadere kennismaking is dan ook op zijn plaats.
Poppenspeler
De Gouw verdiende de kost in het onderwijs, eerst als tekenleraar, later als docent op de Academie voor Industriële Vormgeving, voorloper van de Design Academy Eindhoven waar hij in 2014 met pensioen ging. Het grootste deel van zijn tijd besteedde hij echter aan zijn werk als beeldend kunstenaar, poppenspeler, maker van ‘beeldend theater’ en dichter.
Sinds 2006 geeft hij ‘mindful Boeddhistische coaching op spiritueel helende grondslag’ aan individuele personen en paren. Ook begeleidt hij enkele kunstenaars. “Mijn visie op kunst is sinds 2004 aan het verschuiven gegaan van kunst als middel en doel naar kunst in spiritueel en helend perspectief.” Nog kernachtiger uitgedrukt: “Kunst en verbeelding vormen een levensvoorwaarde voor zingeving.”
Bij zijn werk als coach maakt hij onder meer gebruik van door hemzelf ontwikkelde ‘Wijsheidskaarten’ die hij omschrijft als “collages en tekeningen op het grensvlak van kunst en spiritualiteit”. En dat brengt ons weer bij het thema van zijn kabinet in de LocHal, waar hij nieuw werk zal laten zien in de vorm van ‘assemblagebeelden, collage’s, poppen uit mijn eigen carrière en Wijsheidskaarten’.
Totaliteit
Wijnand van Lieshout leerde hij in 1984 kennen via de BKR, de Beeldende Kunstenaars Regeling. Beider vriendschap met de Tilburgse graficus Werner Moonen – “die heeft mij het stempel van kunstenaarschap gegeven” – speelde daarbij een niet geringe rol. De Gouw: “Wijnand was de enige die de totaliteit van mijn kunstenaarschap apprecieerde, zowel mijn beeldend werk als theaterwerk. En dat is altijd zo gebleven”.
Desgevraagd karakteriseert hij het werk van Van Lieshout met termen als ‘extreem’, ‘associatief’, ‘surreëel’, ‘obsessief’ en ‘schril’. “Maar dan heb ik het wel over ouder werk. Vroeger was Wijnand polariserend, nu eerder feeëriek. Hij wil niet meer geïdentificeerd worden met zijn werk uit de jaren zeventig en tachtig, is milder geworden, dromeriger, sprookjesachtig. Dat schrille van vroeger is er wel van af.”
Waardering
De carrière van Van Lieshout kent zijn ups en downs en zeker sinds eind vorige eeuw is hij geconfronteerd met dalende inkomsten en afnemende belangstelling voor zijn werk. De Gouw trok zich zijn lot aan en probeert nu het tij te keren, onder meer met de tentoonstelling in de LocHal. “Wijnand dreigt uit het geheugen en de aandacht van cultureel Nederland te verdwijnen, definitief te verdwijnen na zijn dood”, zegt hij. “Dit is zijn laatste kans. Als hij nu niet de definitieve waardering krijgt die hij verdient, is hij voorgoed verloren.”
De Gouw is ook de geestelijke vader van het DenWijnandgenootschap dat hij vorig jaar oprichtte met het doel “het levend houden van het werk van Wijnand en, secundair, van zijn verzamelingen”. Tot nog toe noteerde de oprichter tachtig namen van sympathisanten. En ‘schraapte’ hij bovendien 3550 euro bij elkaar ter financiering van Van Lieshouts nieuwe fotowerken op de Wunderkammer-expositie.
Het DenWijnandgenootschap heeft nog meer verlangens en plannen, een stuk moeilijker te realiseren dan de expositie. Alleen al het inventariseren en archiveren van Wijnands verzamelingen en kunst moet een monnikenkarwei worden. Ook de nagestreefde inkomensverwerving voor de tachtigjarige kunstenaar blijft voorlopig een vrome wens.
Depotprobleem
En dan is er nog het depotprobleem. De zeer omvangrijke verzamelingen van Van Lieshout liggen opgeslagen op vijf verschillende plekken in Tilburg: vier garages en bergingen en het Drögecomplex dat ook door het nog altijd papieren Tilburgse Stadsmuseum gebruikt wordt als opslagplaats. De Gouw hoopt dat de Wunderkammer-tentoonstelling de geesten rijp zal maken – ook bij de gemeente – om een oplossing te vinden voor de geschetste problemen. “Kunstloc Brabant bereidt trouwens een soort symposium voor over de problematiek rond de nalatenschap van kunstenaars”, voegt hij eraan toe. “En Wijnand is daarbij een goed voorbeeld.”
De Wunderkammer-expositie wordt op 17 december geopend door Marcelle Hendrickx, de Tilburgse wethouder van onder meer Cultuur. Hendrik Driessen, voormalig directeur van Museum De Pont, zal dan de drie exposerende kunstenaars interviewen. Mocht het vanwege de coronacrisis niet doorgaan, dan is er nog geen man overboord, aldus De Gouw. “Dan stellen we het gewoon uit tot een later tijdstip.”
De opening zou trouwens een prachtige gelegenheid zijn om een grote wens van hem in vervulling te zien gaan. Hij verwijst daarbij naar Niko de Wit die in augustus 2020 de Tilburg Trofee van de gemeente Tilburg mocht ontvangen ter gelegenheid van zijn gouden beeldhouwersjubileum. “Ook Wijnand van Lieshout verdient die trofee met zijn zestigjarig kunstenaarschap. Zoals Harry Vlamings ooit zei: Wijnand vertolkt de unieke gekte van Tilburg naar buiten toe.”
Wunderkammer, het magische object. Een tentoonstelling van Wijnand van Lieshout, Paul Bogaers en Ton de Gouw. Van 17 december tot en met 7 maart 2021 in de LocHal in de Tilburgse Spoorzone.
Beeld boven dit artikel > Affiche van de Wunderkammer-tentoonstelling, ontworpen door Paul Bogaers.
Lees ook op Brabant Cultureel
Fotocolumn: Een metropolitan om de hoek
Een bezoek aan het wonderbaarlijke atelier van Wijnand van Lieshout
© Brabant Cultureel 2020
Prima artikel, bij de feiten blijvend, zeer toegankelijk leesbaar en zonder poeha. Zet de hedendaagse kunst/ kunstenaars problematiek van “wat te doen met de nalatenschappen van waardevolle na- oorlogse kunstenaars” illustratief op de kaart.