Willem Neutelings bracht een grote en hoogwaardige collectie middeleeuwse kunst bijeen die na zijn overlijden in bruikleen is gegeven aan het Bonnefantenmuseum in Maastricht. Onlangs verscheen van deze verzameling een catalogus. Neutelings maakte fortuin als producent van Liga in Roosendaal en combineerde zijn ondernemerszin met liefde voor de kunst.
door Lauran Toorians
Groot geworden met Liga zijn we allemaal, maar Willem Neutelings (1916-1986) werd er rijk van. Zijn vader Theo Neutelings was vanuit Harderwijk als boekhouder bij de biscuitfabriek in Bergen op Zoom terechtgekomen. Daar bedacht hij niet alleen de merknaam Liga, die in 1924 internationaal werd gedeponeerd, maar klom er ook op tot adjunct-directeur en directeur. Willem trad jong in de voetsporen van zijn vader en was al op zestienjarige leeftijd in de fabriek te vinden. In 1953 nam hij de bedrijfsleiding van zijn vader over. Tegelijk verhuisde de fabriek toen van Bergen op Zoom naar Roosendaal. In 1977 legde Willem Neutelings zijn functies neer en deed hij het bedrijf van de hand.
Vader en zoon Neutelings waren steeds sociale ondernemers geweest die hun best deden het leven van hun werknemers aangenaam te maken. Ook tijdens de oorlog slaagden zij er – onder meer door een dubbele boekhouding te voeren – in om ook onderduikers te helpen en gevangenen via het Rode Kruis te voorzien van voedselpakketten. Hun katholieke achtergrond speelde daarbij een belangrijke rol, maar hun sociale instelling kwam meer uit een algemeen christelijke overtuiging dan dat zij zo ‘Rooms’ waren. Vader en zoon deelden een warme belangstelling voor kunst- en cultuurgeschiedenis en nadat Willem Neutelings zich in 1977 ook in financieel opzicht vrij had gemaakt, werd het verzamelen zijn passie.
Spanje
Het zaadje voor deze passie was al eind jaren ’50 gezaaid, en toen nog wel door de tentoonstelling Moderne Religieuze Kunst in Delft. Tien jaar later volgde op vakantie in Spanje de confrontatie met nog tamelijk volkse kunst uit de vijftiende eeuw. Die sloot in de ogen van Neutelings junior prachtig aan bij het expressionistische werk van Emil Nolde (1876-1956) dat hij in Delft had leren kennen en dit zette hem op het spoor van de middeleeuwse kunst. Meer bezoeken aan musea en tentoonstellingen en vervolgens ook aan kunstbeurzen en antiquairs scherpten het oog en successievelijk begon het verzamelen.
Ivoren deksel van een ‘minnekistje’ met vier hoofse scènes. Frankrijk, eerste helft van de veertiende eeuw. Bonnefantenmuseum, bruikleen v.z.w. Fundatie voor de kunst der middeleeuwen.
De aankopen bleven niet beperkt tot middeleeuwse kunst. Als een echte liefhebber liet Neutelings zich vooral leiden door zijn nieuwsgierigheid en door wat hij mooi vond. Zo ontstonden ook een rijke verzameling historische kaarten en atlassen (die nog moet worden beschreven), oude boeken en precolumbiaanse kunst. Vanaf eind 1973 ging echter middeleeuwse Europese kunst de hoofdmoot vormen, met sculptuur in hout en brons, een fraaie collectie gotische ivoren en Limoges-email. Naast gekocht werden werken soms ook weer verkocht of geruild, steeds vanuit eigen voorkeuren en met de opzet om de collectie vooral ‘mooier’ te maken. Zoiets als een wetenschappelijke opzet om een representatief overzicht van de middeleeuwse kunst bijeen te brengen, was er niet. Neutelings was en bleef vooral een amateur die met het hart – en een goed gevulde bankrekening – verzamelde.
Ontsloten
Wel formuleerde hij al begin jaren ’80 het idee dat zijn collectie bijeen diende te blijven en voor het publiek moest worden ontsloten. Mede door zijn onverwachte overlijden in 1986 kwam het niet tot een museum en uiteindelijk besloten de erven in 1994 de ruim 120 stukken grote verzameling middeleeuwse kunst in bruikleen te geven aan het Bonnefantenmusem in Maastricht. Dat toonde de collectie in 1996 in een tentoonstelling waarbij een publicatie verscheen van de hand van Henk van Os. Na het overlijden van de weduwe Jeanne Neutelings-Heuts is de verzameling ondergebracht in een Belgische VZW (Vereniging zonder Winstoogmerk, een stichting) ‘Fundatie voor de kunst der middeleeuwen’ die de bruikleenovereenkomst met het Bonnefantenmuseum vernieuwde. Deze omvangrijke en kwalitatief goede verzameling blijft daarmee voor het publiek toegankelijk.
Fragment van een retabel (altaarstuk): Christus’ val onder het kruis. Brussel(?), eerste kwart van de zestiende eeuw, eikenhout. Bonnefantenmuseum, bruikleen v.z.w. Fundatie voor de kunst der middeleeuwen.
Een nieuwe stap in het leven van deze Collectie Neutelings is dat er nu ook een rijk geïllustreerde, wetenschappelijke catalogus is verschenen. Onder redactie van Lars Hendrikman hebben hierin acht ter zake deskundige kunsthistorici de verschillende objecten beschreven. Na een inleiding over Willem Neutelings en zijn verzamelwoede worden 52 objecten of groepen in detail beschreven en zo nodig vanuit meerdere hoeken in beeld gebracht. De ‘Afsluitende volledige catalogus’ bevat dan weer wel erg kleine fotootjes van alle objecten en meer zakelijke beschrijvingen die zijn gedrukt in een nogal klein corps. Blijkbaar hebben echte kunsthistorici allemaal erg goede ogen.
Lars Hendrikman (red.), Collectie Neutelings.
Vier eeuwen middeleeuwse sculptuur.
Maastricht: Bonnefantenmuseum
Zwolle: Waanders 2016, 200 pp., ISBN 978-94-6262-062-9, hb., € 29,95.
© Brabant Cultureel – april 2016