Anton van Duinkerken verdient een ereplaats in de geschiedenis vanwege zijn betekenis voor het katholicisme, voor carnaval, voor Bergen op Zoom en voor Noord-Brabant. Die plaats heeft hij niet. Enkele Bergenaren willen Van Duinkerken aan de vergetelheid ontrukken. Ze doen dat via de Stichting Anton van Duinkerken Nu.
door René van der Velden, foto’s Kees van Dongen
Op 11 april hadden we een afspraak met bestuursleden van de inmiddels ruim een jaar bestaande stichting Anton van Duinkerken Nu. Het coronavirus….. enfin, u kent dat riedeltje inmiddels wel. Op het terras van De Teerkamer op de sfeervolle Grote Markt van de Markiezenstad krijgen we een herkansing. Voorzitter Michiel Besters en secretaris Pieter Huygens hebben wat uit te leggen.
Standbeeld
Besters (filosoof): “We hebben een school en een park met de naam Anton van Duinkerken en er staat een standbeeld op de Grote Markt, maar ik vroeg me af: wie is hij eigenlijk? Het was een nationale figuur, journalist, dichter, essayist, hoogleraar, redenaar, literatuurcriticus… Een man met zoveel energie. Hij wilde alles uit het leven halen. Maatschappelijk zeer geëngageerd. En hij was zó belangrijk voor Brabant en Nederland. Ik vond het jammer dat daar niks mee gedaan werd. Ik wil mensen die langs dat beeld lopen, iets meer begrip geven over deze man.”
Anton van Duinkerken is het pseudoniem van Willem Asselbergs, later prof.dr. Willem Asselbergs (Bergen op Zoom 1903 – 1968 Nijmegen). Als jong schrijver besloot hij dat pseudoniem te kiezen omdat hij aspiraties koesterde om priester te worden. In die tijd was dat frivole geschrijf niet iets wat paste bij een dienaar van God. Maar Asselbergs verliet voortijdig het seminarie en koos voor het schrijverschap.
Hij maakte naam als progressief katholiek in de redacties van diverse bladen. Hij schreef (en later: dicteerde) een ontzaglijk oeuvre bij elkaar: gedichten, essays, recensies, polemieken. Zijn nooit verschenen verzameld werk zou diverse meters in beslag nemen. Asselbergs verliet zijn geliefde Bergen op Zoom voor de grote stad Amsterdam. Om later als hoogleraar algemene en Nederlandse letterkunde te eindigen in Nijmegen, waar hij opklom tot rector magnificus van de Katholieke Universiteit Nijmegen. Niet slecht voor een bierbrouwerszoon die nooit een diploma haalde.
Invloedrijk
Van Duinkerken was in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw een van de meest invloedrijke mannen van Nederland. Met zijn fabelachtige parate kennis was hij een veelgevraagd spreker en de lijst besturen, commissies, raden en redacties waarin hij de leidende figuur was, is schier eindeloos.
En toch, ruim vijftig jaar na zijn dood in 1968, vervult de grote man geen plaats van betekenis in de annalen van de vaderlandse geschiedenis. Tijdgenoten als Godfried Bomans, Menno ter Braak, Martinus Nijhoff, Bertus Aafjes en Willem Frederik Hermans zijn nog een paar generaties langer meegegaan.
Wat is er nog over van Anton van Duinkerken? “Stof”, antwoordt Michiel Besters ad rem. Genuanceerd: “Eigenlijk was hij al bij leven gedateerd qua werk. Hij schreef geen poëzie die nu nog aanspreekt. Hij kon progressieve schrijvers niet volgen, hij raakte zijn grip op de tijd kwijt. De vrijscene in Tranen der Acacia’s van Hermans kon hij niet waarderen. Door de ontzuiling verloor hij zijn plek in het maatschappelijk debat. En na de oorlog stortte hij zich op zijn academische loopbaan. Daardoor is hij onder de radar geraakt. Informeel heeft hij nog wel enige invloed, bijvoorbeeld in kringen van de uitgeverswereld in Amsterdam zijn er nog steeds mensen die aanslaan bij de naam Anton van Duinkerken, maar door het grote publiek is hij vergeten.”
Klinkend
Met de stichting wil Besters graag “het verdiepende verhaal vertellen, bredere verbanden onderzoeken en Van Duinkerken een plaats gevel in een actuele context”. Om dat te bereiken vond hij een historicus bereid om secretaris te worden (Huygens) en een man met een breed netwerk om het penningmeesterschap op zich te nemen (Bart Nefs). Marius Bakx maakte het bestuur compleet. Het Comité van Aanbeveling bestaat uit klinkende namen, waaronder de bekende schrijfster Hanna Bervoets die Van Duinkerken oudoom mag noemen. De familie is vertegenwoordigd door jongste zoon Bernard Asselbergs (75) die actief betrokken is bij de stichting als extern adviseur. De nog vrij bescheiden begroting wordt ingevuld door veertig vrienden/donateurs en enkele sponsors.
In Bergen op Zoom staat Anton van Duinkerken in elk geval letterlijk nog op een voetstuk. De ooit beroemde zoon wordt er herinnerd als redder van het carnaval, de Vastenavend. Zijn essay Verdediging van Carnaval uit 1928 heeft ertoe bijgedragen dat de Vastenavend na de Tweede Wereldoorlog weer kon worden opgepakt en dat in 1946 de Stichting Vastenavend werd opgericht. Carnaval heeft nog altijd een speciale plaats in de Bergse samenleving. De naam van Anton van Duinkerken, die het feest na zijn vertrek nog vier of vijf keer bezocht heeft en die bekend stond als een Bourgondische levensgenieter met bij voorkeur een glas bier in de ene hand en een sigaar in de andere, wordt in zijn geboortestad nog altijd geassocieerd met Vastenavend.
Besters vindt Van Duinkerken meer dan ‘de peetoom van de Bergse Vastenavend’. “Het was een man van wie we nog altijd iets kunnen leren. Hij wilde mensen verrijken. Hij schreef scherpe polemieken om het denken aan te scherpen. Zijn omgang met mensen, de positieve manier waarop hij zich in de wereld bewoog. Met relativeringsvermogen en kwetsbaarheid. Zijn beschaafde manier om zich op te stellen in het publiek debat. Hij was de leidsman in de frontlinie voor de emancipatie van katholieken en Brabanders. Hij was alles in één, onvergelijkbaar.”
Een van de eerste activiteiten van de jonge stichting was een lezing met tentoonstelling over Vastenavend, maar er is ook al een bijeenkomst gewijd aan Van Duinkerkens verzet tegen het nationaalsocialisme. Op het programma staan verder onder meer een cursus voor Bergse Senioren, een lezing over de bevriende schrijver Joseph Roth en zijn bezoek aan Bergen op Zoom, een essaywedstrijd voor scholieren en een Anton van Duinkerken wandeling langs standbeeld, geboortehuis en het huis waarin Van Duinkerken een gelukkig gezinsleven leidde.
Mensen die de Stichting Anton van Duinkerken Nu willen steunen, kunnen dat doen via de website waarop ook meer informatie te vinden is: https://antonvanduinkerken.nu
© Brabant Cultureel 2020