Toen, nu, dan. Ginds, hier en daar. Zo simpel zit de wereld in elkaar, al duurt het soms even voordat we dit doorhebben. Illustrator Olivier Heiligers heeft het begrepen en helpt ons met een handig boekje om het ook te zien. Niet in drietallen, maar in reeksen van steeds negen tekeningetjes die de kijker strekken tot lering en vermaak.
door Lauran Toorians
‘Ordnung muß sein’ is een tamelijk beladen en vaak belachelijk gemaakt Duits gezegde, maar tegelijkertijd de verwoording van een algemeen menselijke eigenschap. Lijstjes maken, dingen ‘op volgorde’ leggen en betekenis geven, ook als die er niet is, is bij uitstek wat mensen doen. Er zijn natuurlijk ook dieren die kunstige nesten bouwen of eetbare zaken sorteren en bij elkaar leggen, maar dat is functioneel. Wat mensen doen, gaat verder. Betekenis geven en omvormen tot metaforen en symbolen is iets wat dieren niet doen. Het helpt ons om de wereld te begrijpen, of in elk geval om ons dat idee te geven. De vraag van de sfinx aan Oedipus illustreert hoe dit fenomeen ook in de oudheid al een rol speelde.
De sfinx terroriseerde Thebe en legde aan passanten een raadsel voor. Wie dat niet kon oplossen, werd opgegeten. De aan Oedipus gestelde vraag luidde: ‘Welk schepsel heeft ’s morgens vier benen, ’s middags twee en ’s avonds drie?’ Blijkbaar was dat een lastig raadsel, al weet tegenwoordig dat dit de mens is, kruipend als kind, later lopend op twee benen en in de levensavond steunend op een stok. Oedipus gaf het goede antwoord waarop de sfinx zichzelf te pletter wierp vanaf de rotsen en Oedipus koning werd. Het liep alsnog slecht met hem af, maar hij had wel orde geschapen. In de tijd heeft alles een begin, een midden en een eind. Althans, dat denken wij, dat maakt het overzichtelijk.
Oedipusmoment
Olivier Heiligers beleefde zijn Oedipusmoment toen hij zijn kleine neefje in een buggy door Amsterdam duwde. Eerst worden kleine mensen in een buggy of kinderwagen voortgeduwd door hun ouders, als zij zelf ouder zijn duwen zij hun kinderen vooruit, en als zij nog ouder worden, zijn het weer jongeren (hun kinderen?) die de rolstoel duwen. Met dat inzicht om zich heen kijkend, kwam Heiligers tot een schier oneindige reeks vergelijkbare rijtjes.
Omdat hij illustrator is, kregen die geen vorm in woorden, maar in schetsmatige tekeningen. En dan niet steeds drie, maar driemaal drie (dus negen) op een vel papier, en die vellen werden een boekje.
Een simpel boekje met gekleurd papier – de kleur verloopt van voor naar achter van groen naar paars – en met steeds een simpel steekwoord op de linker pagina en daarnaast de negen tekeningetjes die een sequentie, een reeks vormen. Vandaar de titel Sequences. De tekst is in het Engels en de tekeningen zijn vaak verrassend. Zo zien we naast Mining om te beginnen een houweel en een paar steenklompjes, maar gaat het verder naar geld en elektrische apparaten met in vakje negen een i-phone. Die maatschappijkritiek is er vaker, zoals bij Always… waar we een reeks colaflesjes in opeenvolgende vormgeving zien, om af te sluiten met een tandartstang, en tot slot een kunstgebit in een glas water.
Soms lijken de reeksen neutraler, zoals Metamorphosis 2 met de ontwikkeling van een zaadje tot een verwelkte roos in een vaas. Maar altijd is er wel een verhaal dat opborrelt in het brein van de kijker. Zo dwingend zijn lijstjes dan ook weer wel. Zelfs als er geen betekenis is, bedenken we die er bij. Net zoals zich in het koffiedik zomaar een paard kan aftekenen, dat dan duidt op voorspoed. Dit boekje nodigt dan ook uit om lang onder handbereik op tafel te blijven liggen. Sla het willekeurig ergens open en het brengt de ene keer een glimlach, de andere keer diepe denkrimpel en soms een helder inzicht. Maar onthoud: ook met Oedipus liep het slecht af.
Olivier Heiligers werd in 1982 geboren in Eindhoven en woont en werkt tegenwoordig in Amsterdam. Als freelance illustrator levert hij werk aan onder meer The Washington Post, de VPRO Gids, de Volkskrant, Het Parool, HP De Tijd, Dasmag, Management Team Media, Vandejong Creative Agency en Lecturis Publishers. Daarnaast maakt hij vrij werk.
Olivier Heiligers, Sequences. Eindhoven: Lecturis 2020, 128 pp., ISBN 978-94-6226-362-8, pb., € 25.00.
© Brabant Cultureel 2020