Digitale Kunstgeschiedenis voor de iPad biedt vele interactieve mogelijkheden

Jan van Laarhoven schreef een introductie in de westerse kunstgeschiedenis voor de iPad. Zijn keuze voor een digitale presentatie was een bewuste. Het biedt veel interactieve mogelijkheden, zoals het uitvergroten van foto’s, doorklikken naar reconstructietekeningen van niet meer complete kunstwerken, schematische weergaven van een bouwgeschiedenis, driedimensionale weergaven, filmpjes, het aanklikken van kaarten en doorlinken naar begripsverklaringen. Daarmee onderscheidt deze introductie zich van gedrukte boeken. Onlangs verscheen het eerste deel van in totaal acht delen. Na de zomer verschijnt deel twee.

door Irma van Bommel

Het eerste deel behandelt de prehistorie en de eerste grote beschavingen. “Dat is ook voor veel kunsthistorici vaak een onbekende periode”, vertelt Jan van Laarhoven (Hilvarenbeek 1950). “De westerse kunstgeschiedenis zoals die op de universiteiten van Nederland gegeven wordt, begint immers bij de Grieken en de Romeinen, maar de prehistorie en de beschavingen van Mesopotanië, Perzië, Egypte, Kreta en Mycene zijn ook van invloed geweest op het westen.” De acht delen behandelen op chronologische wijze de kunstgeschiedenis. Het laatste deel gaat over de twintigste en eenentwintigste eeuw. De culturen die geen invloed hebben gehad op de westerse beschaving, zoals Japan, China, Zuid-Amerika en Afrika zijn buiten beschouwing gelaten. “Maar als ik tijd van leven heb, komen ook de niet-westerse culturen aan bod.”

Jan van Laarhoven. Foto Piet den Blanken

Jan van Laarhoven woont in Berg en Dal, op een steenworp afstand van Museumpark Oriëntalis, waar hij jarenlang directeur is geweest (van 1989 tot 2000) en waar hij nu als vrijwilliger nog werkzaam is. Van Laarhoven studeerde Kunstgeschiedenis en Archeologie in Nijmegen en Museologie in Leiden. Behalve van Museumpark Oriëntalis, dat toen nog Bijbels Openluchtmuseum heette, is hij directeur geweest van het Gemeentemuseum in Helmond (1979-1986) en van Het Noordbrabants Museum in Den Bosch (2000-2007). Sinds 2008 is hij in de museumwereld actief als troubleshooter en adviseert hij musea op het gebied van conceptontwikkeling en organisatie. Zo is hij interim-directeur geweest van Museum Kempenland in Eindhoven (2010), weer bij Museumpark Oriëntalis (2012-2014) en Museum Het Valkhof Nijmegen (2015).

Foto’s
In 1986 richtte hij met zijn vrouw Marjolijn van Laarhoven Instituut Posterheide op. Jarenlang hebben zij zich daar voor ingezet. Het instituut verzorgt niet alleen kunsthistorisch onderwijs voor volwassenen maar ook culturele reizen. “Met het geven van cursussen verdien je niets, maar met excursies wel. Dat is nog steeds een groeiende markt, kijk maar naar het succes van de Vrije Academie.”

Tijdens zijn reizen voor onder andere Instituut Posterheide maakte Van Laarhoven gedurende dertig jaar talloze foto’s, in het analoge tijdperk dia’s, van kunstvoorwerpen en bouwwerken. Deze komen goed van pas bij de samenstelling van het digitale boek. Hij heeft voor een groot deel gebruik kunnen maken van eigen fotomateriaal. De foto’s zijn wel bewerkt. Van Laarhoven heeft de kunstvoorwerpen voorzien van een neutrale achtergrond. Immers, in musea staan kunstobjecten vaak tegen een drukke achtergrond. Het aanbrengen van neutrale achtergronden in de foto’s brengt rust in het boek.

Van Laarhoven heeft alles zelf gedaan: het ontwerpen en bouwen van de website, het schrijven van de teksten en het aanleveren van het beeldmateriaal. Zo’n zeven à acht jaar geleden is hij met dit omvangrijke project begonnen. In die tijd besloot hij weg te gaan bij Het Noordbrabants Museum om thuis voor zijn gehandicapte zoon te kunnen zorgen, noodgedwongen, omdat er geen andere oplossing was. “Het schrijven van de cursus heeft me door een rottige periode heen geholpen.”

Interactief
Het eerste deel is nu net verschenen en het resultaat mag er zijn. Het boek is geschikt voor beginners, maar is ook voor meer ingewijden in de kunst interessant, juist door het extra beeldmateriaal dat beschikbaar is. De nieuwe digitale mogelijkheden verlevendigen het verhaal. Je duikt als het ware in de tijd. Veel illustraties, waaronder reconstructies, kaarten en animaties, zijn speciaal voor dit boek gemaakt. Dat geldt ook voor de interactieve (touch screen) onderdelen. De teksten zijn helder geschreven. Termen en begrippen zijn in een andere kleur weergegeven, ter aanduiding dat er doorgelinkt kan worden naar uitleg. Iedere kunstperiode wordt gepresenteerd in de context van de geschiedenis. Daar is ze immers onlosmakelijk mee verbonden. Dat klinkt logisch, maar toch wordt in de meeste kunstgeschiedenisboeken slechts zijdelings een verband gelegd met belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis.

Wat ook nieuw is, is dat Van Laarhoven consequent in alle perioden niet alleen de vormkenmerken (de stijlen), bespreekt, maar ook de betekenis (de iconografie). Daarmee leert Van Laarhoven ons kijken. Zo zien we in het eerste deel al dat begrippen als “realisme” en “abstrahering” niet alleen van onze tijd zijn, maar ook al in de prehistorie werden toegepast.

Juist voor het leren kijken is het de bedoeling dat lezers beginnen met deel één en de delen in chronologische volgorde doornemen. Maar, voor het geval iemand een los deel over een bepaalde periode wil bestellen, is er in ieder deel een handleiding toegevoegd met uitleg over de mogelijkheden. En bij termen en begrippen kan steeds worden doorgelinkt naar de betekenis, ook al zijn die al eerder gebruikt.

Van Laarhoven ziet in de toekomst nog meer mogelijkheden, bijvoorbeeld door met een speciale bril een virtuele wereld binnen te stappen. Maar vooralsnog vraagt dit te veel geheugenruimte. De enkele driedimensionale afbeeldingen die nu in het eerste deel zijn verwerkt vragen al veel geheugenruimte.

Voor de liefhebbers is er een toets aan het eind van ieder hoofdstuk. Ook kan er een docentenversie van de cursus worden aangevraagd. Deze bevat grote afbeeldingen en zijn daarom geschikt voor projectie met een beamer.

Van Laarhoven geeft de boeken in eigen beheer uit. Daarbij is niet geld het motief, want zo’n productie kost meer dan wat ze oplevert, maar de passie om te kunnen vertellen over zijn vak. De boeken kunnen worden besteld bij iBooks van Apple Store. Vanwege gebleken belangstelling in de Angelsaksische wereld wordt het boek inmiddels vertaald in het Engels. Dat is een hele klus, maar die kan gelukkig worden overgelaten aan anderen.