Hoogleraar Bart Brouwers: ‘Kranten zijn door eigen schuld hun machtspositie kwijt’

Journalist Bart Brouwers is sinds een half jaar hoogleraar Journalistiek en Mediastudies aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is ook mediaondernemer in Eindhoven.  In dit interview geeft hij zijn analyse van de turbulente ontwikkelingen in de krantenwereld. “De kranten zijn hun machtspositie kwijt.” 

door Emmanuel Naaijkens

Prof. Bart Brouwers (Eindhoven, 1960) wijst op de smartphone die voor ons op tafel ligt. “Dat apparaatje heeft de mediawereld compleet veranderd. Je vindt met die smartphone alle informatie waar je naar op zoek bent, je staat met de hele wereld in verbinding”.

Internet is een omwenteling in de geschiedenis die zich volgens Brouwers laat vergelijken met de impact van de boekdrukkunst in de vijftiende eeuw. Die uitvinding tastte
bestaande machtsverhoudingen aan. De invloed was maatschappelijk en cultureel enorm. En dat is aan het begin van de 21^e eeuw met de digitalisering niet anders.

Het bewijs is op de achtergrond zichtbaar. De locatie waar het gesprek met Brouwers over ontwikkelingen in de journalistiek plaatsvindt, kijkt uit op een gloednieuw appartementencomplex aan de Wal in Eindhoven. Op die plek stond ooit het gebouw waarin de redactie, commercie en drukkerij van het Eindhovens Dagblad gevestigd waren. De krant die zeer invloedrijk was in de regio en die begin jaren negentig nog een oplage had van ongeveer 130.000 (inclusief Helmonds Dagblad). Twintig jaar later is de oplage met een kwart gedaald tot ongeveer 100.000. Die teruggang is maar beperkt gecompenseerd door een groei van het aantal digitale abonnees. Tegenwoordig huist de redactie in een sober en kleiner bedrijfspand op StrijpS.

De kranten – en dat geldt voor alle traditionele media – zijn bovendien heel veel advertenties kwijtgeraakt. De papieren krant verkeert, wereldwijd, in zwaar weer. Decennia hadden de dagbladen een dominante positie in de samenleving. In Brabant hadden ze zelfs min of meer een monopolie. Die tijd ligt achter ons door de komst van digitale media zoals Facebook, Google, Twitter  en andere.

Scherpe commentaren
In de mediawereld staat Brouwers bekend om zijn heldere analyses en zijn soms scherpe commentaren op krantenuitgevers, die te laat in de gaten hadden dat de technologische revolutie een bedreiging was voor de dagbladen. “Het op internet plaatsen van kranten in een PDF vonden ze al heel innovatief”.

Zijn website Dode Bomen is in die zin een statement richting gevestigde journalistiek, geeft hij toe. “Eenvoudig gezegd was het vroeger zo dat de eigenaar van een krantenpers de macht had. De redactie bepaalde wat er wel niet gepubliceerd werd. Daar kon je niet omheen, want met investeringen in pers en distributie was heel veel geld gemoeid. En ook voor de adverteerders was de krant een platform waar ze voor hun commerciële boodschap niet omheen konden. Twintig, dertig jaar geleden klotste het geld nog binnen bij de kranten, ook in de regio.  Nu kan iedereen zijn boodschap kwijt op sociale media als Facebook of Twitter en in blogs. Dat geldt ook voor adverteerders die zich op internet bovendien op hun specifieke doelgroep kunnen richten.”

Bart Brouwers komt uit een journalistiek nest. Thuis in Veldhoven vielen er elke dag acht kranten op de deurmat, maar zijn vader Ton was dan ook zo’n dertig jaar, tot 1986,  hoofdredacteur van het Eindhovens Dagblad. “Ik zie hem nog achter in de huiskamer zitten, achter zijn schrijfmachine. Hij beantwoordde ’s avonds ingezonden brieven, schreef commentaren, verhalen. Hij was dag en nacht bezig met de krant.” Toch kon vader Brouwers aanvankelijk het journalistieke vuur niet overdragen aan zoon Bart. Die had meer oog voor de strips in de kranten, nieuws kon hem nauwelijks boeien. “Ik had geen band met die krant, toen ook niet met Eindhoven trouwens”.

Freelancer
Na zijn middelbare school ging hij geschiedenis studeren in Utrecht en daar merkte hij dat hij het schrijven van verslagen en zijn eindscriptie best wel leuk vond. Na zijn afstuderen belandde hij via zijn vriendin in Maastricht en werd hij parttime verslaggever bij de universiteitskrant Observant. Het was geen droom die alsnog in vervulling ging. “Ik had ook in een heel ander vak terecht kunnen komen, het was toeval.” In Maastricht deed hij wat freelanceklussen voor De Limburger, kreeg allengs meer plezier in het vak en eind jaren tachtig vroeg de redactie hem om buitenlandredacteur te worden. “Ik was afgestudeerd op Oost-Europa en in die landen was van alles aan de hand wat later zou leiden tot de val van De Muur. Dus ze konden mij goed gebruiken.”

Uiteindelijk zou hij toch in de voetsporen van zijn vader treden. Hij bracht het in 2002 tot hoofdredacteur van Dagblad De Limburger, maar vertrok drie jaar later met slaande deuren na een onoverbrugbaar meningsverschil met de directeur. Eigenaar de Telegraaf Media Groep (TMG) bood Brouwers een andere functie aan binnen het concern. Hij richtte zich met name op ontwikkeling van onlineproducten en zette bijvoorbeeld Dichtbij.nl op poten.  Maar hij ervoer dat het concern, zoals meer krantenondernemers, nog last had van ‘oud denken’.

Enorme dilemma’s
“Er bestaat de angst dat die nieuwe activiteiten een bedreiging zijn voor de bestaande activiteiten. Ik begrijp dat je als uitgever voor een enorm dilemma staat, maar de papieren krant loopt hoe dan ook op zijn eind. Hooguit is er nog plaats als nicheproduct. Maar aan de andere kant is er nog geen onlinemodel waar wel geld mee te verdienen is.”

De Brabantse dagbladen (BNDeStem, Brabants Dagblad en Eindhovens Dagblad) zijn sinds begin 2015 in handen van de Vlaamse Persgroep. Die bezit o.a. ook het AD, Trouw en De Volkskrant. Wat hun toekomst is, durft Brouwers niet te voorspellen. “Het is al moeilijk om één jaar vooruit te kijken, laat staan vijf jaar. En er zijn ontwikkelingen waar je absoluut geen invloed op hebt zoals de komst van smartphones.”
Gunstig is voor de kranten dat lezers hun abonnementsgeld vooruit betalen en dat er nog altijd sprake is van een gestage, weliswaar afkalvende, inkomstenstroom.  Een volledig abonnement van het ED kost ongeveer 340 euro per jaar. Bij een oplage van 100.000 goed voor een omzet van 34 miljoen.  Met schaalvergroting en zeer ingrijpende bezuinigingen, ook op de redacties, valt er voor de eigenaar toch geld te verdienen. De niet-regionale kopij van de Brabantse kranten komt tegenwoordig hoofdzakelijk van de centrale redactie van het Algemeen Dagblad in Rotterdam.

Vergrijzing lezersbestand
Waar de kranten ook mee worstelen, zegt Brouwers, is de vergrijzing van hun lezersbestand. Jonge mensen weten ze nog moeilijk aan zich te binden. De gemiddelde leeftijd van de abonnees loopt tegen de zestig jaar aan. “En die groep zit juist niet te wachten op veranderingen, dat is ook een dilemma voor de uitgevers. Het risico bestaat dat je deze mensen kwijtraakt als je het roer helemaal omgooit“.

En nieuwe betalende online-abonnees haal je ook zomaar niet binnen. De uitgevers zitten in een houdgreep. “Wat zich heeft vastgezet in de hoofden van de mensen, in alle lagen van de bevolking, is dat informatie op internet gratis is. Mensen willen er dus niet voor betalen.”

Dat laatste heeft hij zelf ervaren met zijn mediaproject e52.nl. Een digitaal platform dat vooral bericht over innovatieve en daarmee gerelateerde economische ontwikkelingen in Zuidoost-Brabant, zoals startups. “Toen ik na jaren weer terug kwam in Eindhoven stond ik verbaasd over wat er allemaal gebeurde, hoeveel beweging er hier was.  Op de Hightech Campus, bij de TU/e, bij Fontys Hogescholen, met Brainport. Daar zijn allemaal mooie verhalen te halen, maar die zag ik nauwelijks in het Eindhovens Dagblad, of bij Omroep Brabant.”

Verdienmodel faalt
Brouwers deelde zijn verbazing met ondernemer Merien ten Houten, in de jaren negentig medeoprichter van zoekmachine Ilse. Na een avondje brainstormen was de website e52 geboren. Ze staken beiden een flink bedrag van hun spaargeld in de onderneming, in de overtuiging dat ze een gat in de markt hadden aangeboord. Dat bleek te kloppen wat betreft de aantallen bezoekers (20.000 unieke bezoekers per maand), maar niet wat betreft de bereidheid om jaarlijks € 52 te betalen voor de informatie op e52. “We dachten dat tienduizend abonnees haalbaar moest zijn, dan zouden we quitte draaien. Na een jaar waren het er slechts tweehonderd.”

Het nieuwe verdienmodel dat beide initiatiefnemers voor ogen stond, bleek niet uit te komen. Recent pakten zich donkere wolken samen boven e52. Hoe lang kon de organisatie, waar een achttal freelancejournalisten werken, financieel het hoofd boven water houden? “We dreigden door ons spaargeld heen te raken.”
De crisis lijkt nu afgewend, omdat ze met een aantal partijen in Eindhoven zoals de High Techcampus en Brainport afspraken hebben kunnen maken voor financiële steun. “Ze zien dat onze verhalen ook voor hen waardevol zijn.” In ruil schrijft de redactie verhalen over onderwerpen die de bedrijven aandragen. Daarnaast geven bedrijven op incidentele basis beperkte steun bij evenementen.

Brouwers beseft dat die constructie journalistiek gevoelig ligt: de redactionele onafhankelijkheid kan in het geding komen. Hij bezweert dat dat niet het geval is. “We hebben die partijen ervan kunnen overtuigen dat het ook in hun belang is als we vasthouden aan journalistieke principes. Van inmenging zal geen sprake zijn.”

Kijkend naar het Brabantse medialandschap ziet Brouwers lokaal veel digitale  initiatieven. Soms van een fanatieke gepensioneerde journalist, vaker een onderwijzer of andere hobbyjournalisten. Bij de een is een eigen website het platform, een ander post berichten op zijn Facebookpagina. “Wat ik hoop en verwacht is dat een stel van die initiatieven bij elkaar komen en op die manier leiden naar informatieplatforms waar de lokale bevolking iets aan heeft. De vraag is welke rol de lokale overheden, of de provincie zien in het faciliteren van die platforms. Waar de Persgroep ‘ho’ zegt tegen welke overheidsbemoeienis dan ook, zie je dat die nieuwe spelers er veel minder moeite mee hebben.”

linkedin.com/in/bartbrouwers
www.e52.nl

Persoonlijke website:
www.dodebomen.nl

© Brabant Cultureel – april 2016