Elle van Lieshout

door JACE van de Ven

De laatste tijd ben ik nogal eens erg enthousiast geweest over wat ik in mijn column op Brabant Cultureel besprak. De lezer mag gerust zijn, ik ben niet minder kritisch geworden, maar had het geluk met geslaagde creatieve prestaties in aanraking te komen. En vandaag is dat niet anders: Elle van Lieshout is meer dan de moeite waard.
Samen met haar partner Erik van Os publiceerde zij meer dan tweehonderd (prenten)boeken voor de jeugd van twee tot negen. Soms werden die in tal van landen uitgegeven. Gevierde jeugdboekenschrijvers, Elle en Erik, maar daar gaat het hier niet over. Elle schrijft sinds enkele jaren ook voor volwassenen.

Wie afgelopen week in de serie Dwarsdenkers van Özcan Akyol, de aflevering over Herman Brusselmans heeft gezien, herinnert zich misschien dat de Belgische veelschrijver gromde dat tegenwoordig iedereen maar een roman over zijn moeder schrijft. Het had de bijklank van ‘dat zijn geen echte schrijvers, een boek hoort over meer te gaan’. Welnu, Elle van Lieshout schreef het boek Tante, over haar stiefmoeder, en Het verhaal van de voorzitter van de Diepvriesvereniging, over haar vader. En toch zal Brusselmans niet kunnen verzuchten ‘zie je nou wel’, want haar boeken zijn niet de zoveelste verhalen over dat je jezelf vroeger moest wassen in een teiltje of dat je elke winter kon schaatsen op botjes of Friese doorlopers die je moest onderbinden.

Haar twee boeken – vooral dat over haar vader – zijn een zoektocht naar waarheid, naar de onmogelijkheid om die te vinden en naar de geldigheid van ieders afwijkend gelijk dat kan bestaan naast het gelijk van een ander. Iedereen heeft ooit eenzelfde realiteit op eigen wijze beleefd en er zijn eigen waarheid aan overgehouden. Zo bestaan in de herinnering van mensen waarheden naast elkaar, de ene niet minder waar dan de ander. Daar kwam Elle achter toen ze haar broers en zusters ging interviewen over het reilen en zeilen in het gezin van de voorzitter van de Diepvriesvereniging, haar vader.

Elle van Lieshout (1963), jongste kind in een groot gezin uit Odiliapeel, bemerkte tijdens die interviews dat de leeftijd waarop je een gebeurtenis meemaakt, de omstandigheden waaronder dat gebeurt, de mate van betrokkenheid en niet te vergeten ieders geheugen dat door de jaren heen een plaatje heel anders kan kleuren, van dezelfde feiten op den duur compleet andere feiten kunnen maken. Zij heeft al die versies van wat ooit een en dezelfde realiteit moet zijn geweest, zonder te oordelen naast elkaar genoteerd, zonder erover in discussie te gaan, zonder de juistheid ervan te checken. Want wat moet je checken? De feitelijkheid of de perceptie?

Nee, als zij er al ooit op uit zou zijn geweest om wat men noemt ‘de onderste steen boven te halen’ dan heeft ze die opzet in elk geval gaandeweg het schrijfproces losgelaten, getuige de twee laatste zinnetjes in het boek: ‘Dit was hij.’ En dan een hele pagina wit en op de pagina daarna: ‘Volgens mij.’ En ook haalt ze Picasso aan: ‘We all know that art is not truth. Art is a lie that make us realise truth.’ En Julian Barnes: ‘…dat ons leven niet ons leven is, maar alleen het verhaal dat we erover verteld hebben’. Ongetwijfeld de reden waarom zij haar boek niet ‘De voorzitter van de Diepvriesvereniging’ heeft genoemd.

Dit alles betekent ongetwijfeld niet dat de twee boeken van Elle van Lieshout niet heel wat autobiografische elementen bevatten. Pakkende elementen. Hoofdpersoon in het verhaal, Marieke, verliest op zesjarige leeftijd haar moeder en krijgt te maken met een stiefmoeder die botst met alle oudere kinderen in het gezin die dan ook in sneltreinvaart het gezin verlaten. Alleen de Marieke van zes en Ineke van acht blijven over.

Elle van Lieshout schrijft vervolgens geen boze-stiefmoedersprookje, maar een verhaal over een gezin dat langzaam ontspoort omdat de problemen die zich voordoen niet onderkend worden. Het is een verhaal van onvermogen waarin het lijkt of jonge kinderen volwassenen moeten opvoeden in plaats van andersom. Depressies en complete wanhoop zijn het gevolg. Maar ondanks dat is er toch steeds iets van liefde voelbaar, als een soort van natuurkracht tussen ouder en kind, een liefde waaraan niks afbreuk kan doen.

Vooral het lezen van Het verhaal van de voorzitter van de Diepvriesvereniging heeft mij zeer geboeid. De veerkracht van Marieke, een vader die tegen zijn eigen onvermogen opbotst om in veranderende omstandigheden zijn gevoelens richting te geven, zijn uiteindelijke hulpeloosheid. En daarnaast, zoals gezegd, ieders persoonlijke kijk op de gebeurtenissen. Wat is waarheid?

Het boek is geschreven in korte hoofdstukken waarin steeds andere schakeringen van het verhaal zichtbaar worden zonder dat zij de vaart ervan vertragen. Zij kleuren het portret van de vader in, en tegelijk tekent zich daarnaast steeds duidelijker de beeltenis af van de dochter met wie je als lezer gaat meeleven. Want het is ook ‘Dit was zij.’ ‘Volgens mij.’

Elle van Lieshout, Tante, 214 pp., € 15.50;
Het verhaal van de voorzitter van de Diepvriesvereniging, 337 pp. € 19,90.
Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren, www.hooglandvanklaveren.nl.

© Brabant Cultureel 2020