De expositie ‘The Art of Lace | Haute couture van Chanel tot Iris van Herpen’ in het TextielMuseum Tilburg biedt een intrigerende blik achter de schermen bij kantmakers en couturiers, van het ontwerp- en maakproces tot het eindproduct.
door Corien Ligtenberg
Wat zijn ze prachtig, de creaties van de haute couturehuizen die te zien zijn in de expositie The Art of Lace in het TextielMuseum Tilburg. Fijn om alles van zo dichtbij te kunnen zien, je te vergapen aan het verbluffende vakmanschap, en de stalen nog te mogen aanraken ook. In deze tentoonstelling staat de innovatieve kracht van het machinaal vervaardigde Leaverskant centraal. Het museum toont ruim veertig recente stukken van de grote modehuizen Alberta Ferretti, Balenciaga, Chanel, Dior, Jean Paul Gaultier, Louis Vuitton, Maison Margiela, Schiaparelli, Yiqing Yin en Iris van Herpen, allemaal met het kant als basis. Van romantisch en supervrouwelijk (Alberta Ferretti) tot bijna buitenaards (Yiqing Yin) tot donker, gouddoorweven (Louis Vuitton).
Driedimensionaal
Leaverskant oogt delicaat, maar is verbazingwekkend sterk. Het kan transparant of doorzichtig zijn en patronen, materiaal en kleuren kunnen variëren. Het kan zelfs driedimensionaal worden geweven. Doordat het is geweven, rafelt het niet. Die eigenschappen maken het bij uitstek geschikt voor experimentele ontwerpen. De tentoonstelling wil inzicht geven in hoe specialistische kantmakers – fabrikanten en ontwerpateliers – en innovatieve modeontwerpers elkaar beïnvloeden en inspireren. Het schetst een goed beeld hoe een klassieker als kant door ontwikkeling en innovatie van het ambacht kan meebewegen met de tijd.
Kant verschijnt in de zestiende eeuw in Italië en Vlaanderen en werd oorspronkelijk met de hand gemaakt. Dat was door het arbeidsintensieve en trage productieproces kostbaar. Dit veranderde toen in de negentiende eeuw in Engeland de industriële revolutie doorzette en diverse kantmachines werden ontwikkeld. Het zogenaamde Leaversweefgetouw, vernoemd naar uitvinder John Leavers, is daar een van.
Oorlogen tussen Frankrijk en Engeland en sociale onrust zorgden ervoor dat kantproducenten clandestien naar Noord-Frankrijk verkasten. Rond 1820 arriveerde de eerste kantmachine – in onderdelen het Kanaal over gesmokkeld – in Noord-Frankrijk. Hiermee werd de kiem gelegd voor een bloeiende kantindustrie. Een technologische revolutie, die het mogelijk maakte om machinaal motieven in de stof te verwerken, bracht de machinale kantproductie in deze regio op gang. Calais telde in de hoogtijdagen honderdvijftig kantproducenten.
Modehuizen
Ingehaald door de tijd (onder meer door de komst van het veel goedkopere, gebreide kant) produceren in Noord-Frankrijk nu nog slechts enkele gespecialiseerde kantmakers dit bijzondere, geweven kant, vooral in opdracht van de grote modehuizen.
In The Art of Lace wordt duidelijk dat Leaverskant, hoe delicaat het ook oogt en hoe het ook wordt bewerkt, in aanleg een echt industrieel product is. Op basis van een schets, een ontwerp op schaal, zorgt een tekenaar ervoor dat het kantontwerp geschikt wordt gemaakt voor het systeem van het weefgetouw. Zo’n patroon, dat ook in Tilburg te zien is, doet met zijn geponste oppervlak nog het meest denken aan het boek van een draaiorgel.
Een 3D-animatie legt helder de techniek achter het machinale weven uit. Filmpjes geven een inzichtelijk beeld van het specialistische maakproces. Een filmpje uit een fabriek toont (onbedoeld) een mooi contrast: de fabriekshal met zijn robuuste, gietijzeren weefmachines, en een fabriekswerker die meters van het verfijnde kant in zijn gespierde armen schept.
Veredelen
Nadat het kant is geproduceerd, ondergaat het vaak een drastische transformatie: het wordt door gespecialiseerde ateliers en modehuizen ‘veredeld’ (gemanipuleerd) en verrijkt om het geschikt te maken voor de haute couture. Het wordt bijvoorbeeld geplisseerd, geappliqueerd of in stroken geknipt, gecombineerd met andere materialen, tot bloem getransformeerd. Intrigerend om te zien hoe dat samenspel tussen traditie en vernieuwing meerwaarde geeft.
Karl Lagerfeld lamineerde Leaverskant voor een van de collecties voor Chanel. Een filmpje laat zien hoe met chirurgische precisie veren op een kanten trouwjurk worden bevestigd. Aan een creatie worden met gemak duizend arbeidsuren besteed. Spectaculair zijn de creaties van Yiqing Yin die haar jurken, met kant als basis, deels met siliconen overgiet. Het resultaat lijkt bijna buitenaards, zoals je je de huid voorstelt van een zeemeermin, met organische groeisels en uitstulpinkjes.
The Art of Lace is in zekere zin een klassieke tentoonstelling: de expositie is toegankelijk, de opzet is helder en overzichtelijk – elk couturehuis waarvan werk te zien is, heeft zijn eigen opstelling – met een gedegen toelichting in woord en beeld. En de objecten die te zien zijn, zijn ook nog eens gewoon mooi, ook zonder dat je de diepte in gaat. De heldere teksten, informatieve filmpjes en luistertour geven de expositie een extra laag. Maar je kunt ook rondlopen en je vergapen aan de schoonheid van de haute couture die is tentoongesteld, en de stalen aanraken.
Calais
The Art of Lace is een bewerking van de expositie Haute Dentelle die de Franse modecurator Sylvie Marot samenstelde voor het Cité de la Dentelle et de la Mode (museum van kant en mode) in Calais en die daar te zien was van juni 2018 tot januari 2019. Dat museum is gevestigd in een voormalige kantfabriek zoals Calais er eind negentiende eeuw vele kende. Werk van de Nederlandse ontwerpster Iris van Herpen is aan deze expositie toegevoegd en dat is een waardevolle toevoeging. Van Herpen liet zich door de kantpatronen inspireren. Zij werkt onder meer met de combinatie van leer met stroken Leaverskant en toont een delicate jurk van flinterdun houten kant.
De ‘achter de schermen’ luistertour bij de tentoonstelling is uiterst informatief en heeft echt toegevoegde waarde. Op een prettige en vanzelfsprekende wijze gaan Cécile Narinx, stijlredacteur van de Volkskrant, en Jasmijn Bergisch van modehuis Viktor&Rolf met elkaar in gesprek naar aanleiding van het werk dat te zien is. Met veel kennis van zaken, maar heel toegankelijk. Wanneer je voor een van de tentoongestelde objecten staat en naar het bijbehorende item luistert, is het alsof Narinx en Bergisch naast je met elkaar staan te praten.
The Art of Lace | Haute couture van Chanel tot Iris van Herpen, t/m 10 mei 2020 in TextielMuseum Tilburg.
Beeld boven dit artikel: uit de collectie van Maison Margiela. Foto > Fred Collier (Haute Dentelle)
Bij de tentoonstelling hoort de geïllustreerde publicatie ‘Haute Dentelle’, samengesteld door curator Sylvie Marot. Deze co-editie van het Cité de la Dentelle et de la Mode en het TextielMuseum, uitgegeven door Snoeck (Gent), is tweetalig (Frans en Engels) en kost € 35,00.
© Brabant Cultureel 2020