Geschiedenis is wetenschap en tegelijk verhaal. Dat laatste wordt te vaak vergeten, behalve door het vertellersgilde waartoe Cas van Houtert behoort. Van Houtert, van origine journalist, heeft zich na zijn pensionering ontwikkeld tot volbloed historicus, maar vooral tot verteller. Zijn nieuwste boek ‘De kerk waakt in de slaapkamer’ (het eerste deel van een tweeluik over ‘Liefde in de middeleeuwen’) leest als een detective, maar is tegelijk een geschiedkundig leerboek van de hoogste categorie.
door Camiel Hamans
Cas van Houtert begon zijn geschiedkundige loopbaan met twee meeslepend geschreven historische romans in de sfeer van Umberto Eco’s De naam van de roos. In zijn beide volgende werken liet hij de fictie varen, maar bleef hij zich concentreren op zijn geliefde middeleeuwen. Zijn eerste non-fictie boek behandelde rampen, ellende, nederlagen en vooral de angst daarvoor van de middeleeuwer. In zijn daaropvolgende boek beschreef hij het leven van de befaamde Frederik II, keizer van het Heilige Roomse Rijk en ‘stupor mundi’ – verbazing der wereld. In zijn vijfde, wederom omvangrijke werk lijkt het thema wat aardser, de liefde.
Helaas is dit schijn. Liefde, zo laat Van Houtert welsprekend zien, krijgt in de middeleeuwen nauwelijks gelegenheid tot bloei te komen. Er is altijd wel een prelaat, kerkleraar of theologisch geschrift voorhanden om de geneugten van de liefde te beknotten, zo niet te verbieden.
Tegenzin
Eeuwenlang zag de kerk de liefde als een bedreiging. Het einde der tijden was immers nabij en dus dienden de beminde gelovigen zich te concentreren op pogingen om de weg naar het hiernamaals te vinden. Liefde en voortplanting waren slechts een belemmering bij de voorbereiding op het eeuwige leven. Toen na het jaar 1000 bleek dat het toch nog niet gedaan was met de wereld, accepteerden paus, prelaten en priesters, zij het met tegenzin, dat er volgende generaties nodig waren om het voortbestaan van de kerk te garanderen. Voortplanten mocht dus, maar daaraan lol beleven was uit den boze.
Zeker vrouwen, als dochters van Eva toch al beladen met alle zonden van de mensheid, dienden zich daarbij te onthouden van alles wat opwinding kon veroorzaken: koud als marmer moesten zij blijven, zo verordonneerde de celibataire autoriteiten. Dat vrouwen zelf lust konden ervaren, konden deze hoeders der zedelijkheid zich niet voorstellen. Vrouwen waren in hun perverse fantasieën slechts verleidsters die inspeelden op de mannelijke lust. Maar ook mannen moesten zich aan regels houden: alleen de missionarisstand was toegestaan. ‘Sex de more canino’. op zijn hondjes was tegen de menselijke natuur!
Schandalen
Van Houtert moet zich bij zijn beschrijving van het liefdesleven en van de seksualiteit van de middeleeuwers noodgedwongen beperken tot de hogere standen. Bronnen over hoe het toeging onder burgers, boeren en andere buitenlui zijn helaas niet overgeleverd. Desondanks lukt het hem een indrukwekkende catalogus te bieden van schandalen, huwelijkse en andere gewelddadigheden, overspel, bigamie, ontrouw, verbreking van huwelijksbeloften, schending van de celibaatsverplichtingen, moord en doodslag, verkrachting, prostitutie en huwelijkse onmacht. Wat ontbreekt is de gelijkslachtige liefde. Omdat de bronnen daarover zwijgen? Of uit pudeur? Of omdat homoseksualiteit pas eeuwen later gecriminaliseerd werd en tot die tijd als een betrekkelijk onschuldige noodgreep werd gezien voor mannen zonder vrouwelijk gezelschap?
Van Houtert beperkt zich niet tot het scandaleuze. Naast de hoer besteedt hij ook aandacht aan de vrouw die in de hoofse liefde en daarbuiten op een voetstuk werd geplaatst. Drie bij uitstek deugdzame dames bespreekt hij uitvoerig: La Grande Contessa, Mathilde van Toscane, een van de machtigste vrouwen van middeleeuws Italië, de heilige Ida van Boulogne, oermoeder van een heldengeslacht, en Godelieve van Gistel, de vermoorde onschuld.
Melodrama
Pièce de résistance zijn echter de twee slothoofdstukken waarin Cas van Houtert de lof zingt van het middeleeuwse liefdespaar bij uitstek: Abélard et Héloïse. En anders dan de meeste geschiedkundigen beschrijft Van Houtert deze tragische liefde van beide kanten: vanuit de geleerde en geile Abélard maar evenzeer en met evenveel overtuigingskracht vanuit de verlaten en hunkerende Héloïse. Wie Van Houterts verhaal volgt, begrijpt dat Héloïse in dit melodrama de heldin is.
Cas van Houtert, De kerk waakt in de slaapkamer. Liefde in de middeleeuwen. Utrecht: IJzer 2019, 336 pp., ISNN 978-90-8684-197-4, pb., € 22,50.
© Brabant Cultureel 2019
In het artikel ‘Cas van Houtert schrijft meeslepend over liefde en seks in de middeleeuwen’ heeft Camiel Hamans het over ‘In de ban van de roos’ van Umberto Eco. Ik neem aan dat dit een soort van contaminatie is van Tolkiens ‘In de ban van de ring’ en Eco’s ‘De naam van de roos’. Dit laatste zal Hamans bedoeld hebben.
U heeft gelijk, het is gecorrigeerd.
Leuke afbeelding boven dit interessante artikel. Wie is de maker van dit schilderij of deze tekening? Als het een schilderij is, in welk museum hangt dit schilderij?