Column: Nostalgie

door JACE van de Ven > foto’s van Joep Eijkens

Twintig oktober was het bij ons in Noord-Brabant de Zondag van de Zandpaden. Regionale dichters, dialectvertellers, muziekmakers, fotografen en beeldend kunstenaars waren naar het terrein van de voormalige Steenfabriek bij Udenhout geroepen om te laten zien hoe het thema Zandpaden hen geïnspireerd had. Er werd een bundel met dialectteksten Brabants Zand is gin verlore land gepresenteerd en een poëziebundel Dichter op het Zand.

Zoals te verwachten was, brachten nogal wat deelnemers een nostalgisch bijdrage in, soms aardig gedaan, soms clichématig. Heel toepasselijk werd een door Lou Kraayenbrink van gekleurd zand vervaardigd schilderij van een onverhard zandpad in de buurt van Eindhoven overhandigd aan Jan Baan, directeur van Het Brabants Landschap. Dat pad was door elf landschapsbeheerders van Stichting Brabants Landschap verkozen tot mooiste zandpad van de provincie. Het is een stukje Brabant zoals je dat honderd jaar geleden overal nog zag. Weer nostalgie!

De film Brabants zandpad, bedreigde schoonheid, van landschapsbeheerder en natuurfilmer Mark Kapteijns, die daarna werd vertoond, ging iets verder dan nostalgie alleen. Hij toonde het dier- en plantenleven op en rond zandpaden. Vooral het rijke insectenverkeer dat daar plaatsvindt, was voor zowat iedereen een eyeopener. En dat de film ingesproken was door de Commissaris van de Koning, Wim van de Donk, wees erop dat hoog in het provinciehuis bekend moet zijn hoezeer het leven van plant en dier in onze contreien bedreigd is. Diezelfde Van de Donk wees het publiek erop dat de plek waar de Zondag van de Zandpaden werd gehouden bijna een industrieterrein was geworden. Alleen het feit dat het niet kon aansluiten op het bestaande industriegebied van Udenhout heeft dat voorkomen. Zoals een door de wol geverfde bestuurder betaamt, vertelde de Commissaris het als een droge mededeling. Hij moet immers ook opkomen voor het bedrijfsleven.

Maar een bij geen enkele bestuur of partij betrokken iemand als ik, die ongeveer tezelfdertijd een artikel leest over de verdozing van Brabant, over het overal neerzetten van enorme opslagloodsen waar vaak maar een paar heftruckchauffeurs werken, kan zijn stem wel vrijuit roeren en dat doe ik dan ook: Waarde ondernemers, boeren, politici en anderen die de wereld nog steeds door vooruitgang aan het redden zijn, blijf van de stukjes natuur die er in Brabant nog over zijn af. Realiseer uw ambities binnen de bebouwde kom, of niet. Stilstaan hoeft helemaal geen achteruitgang te zijn, al wordt dat vaak beweerd. Het kan ook blijk geven van een zich realiseren van de situatie, een nostalgische overpeinzing, en het kan voorafgaan aan het kiezen van een andere richting.

Ondanks dat we in Noord-Brabant met veel te veel mensen en varkens zijn, moeten we toch proberen om van het leefgebied van andere schepselen af te blijven. Uit liefde voor al wat leeft, maar ook uit noodzaak om niet naar de donder te gaan. In de knap honderdduizend jaar dat hij bestaat, schijnt de mens er anders in te slagen een levende wereld van miljoenen jaar oud in enkele decennia te vernietigen.

Waarde ondernemers, boeren, politici en anderen die de wereld nog steeds door vooruitgang aan het redden zijn, blijf van de stukjes natuur die er in Brabant nog over zijn af.

Het gedicht dat ik zelf bijdroeg voor de bundel Dichter op het Zand gaat daar ook over. Het beschrijft het zandpad langs de meer dan drieduizendjarige grafheuvels op de Regte Heide onder Goirle en maakt naar ik hoop meer dan alleen nostalgische gevoelens los:

het loopt nog naar de voord in de rivier
die vis- en was- en drinkplaats was
na sneeuwval zag je er de sporen
van wild maar ook die van dat kale dier

dat bomen velde, stenen vijlde, zand
omwoelde, planten plantte, hazen vilde
en vlammen kon doven of ontsteken:
en passant zette het het land in brand

hoewel het vuur sindsdien bleef laaien,
de aarde laag na laag werd omgewoeld, 
zie je hier, en alleen bij grote droogte, 
hooguit het klapzand wat verwaaien.

© Brabant Cultureel 2019