Brabant Cultureel zet dit najaar in een serie de schijnwerper op kleine en middelgrote theaters Noord-Brabant. Ze staan wat in de schaduw van de theaters in de grote steden, maar zijn in hun eigen gemeente of regio het hart van het (sociaal-) culturele leven. Vandaag deel 5, Theater De Maagd in Bergen op Zoom. Een gesprek met directeur Cees Meijer.
door Joke Knoop *)
Vlamingen zijn een nieuwe doelgroep voor het theater De Maagd in Bergen op Zoom. Programmeur Erik de Rooij haalt bewust Vlaamse kaskrakers binnen en het werkt. Omdat in België de voorstellingen lang tevoren zijn uitverkocht, wijken de Vlamingen uit naar Bergen op Zoom. In de markiezenstad is de kans immers groter om op korte termijn een kaartje te bemachtigen.
De Belgen steken de grens over voor bijvoorbeeld het bekende Echt Antwaarps Theater, dat notabene een eigen theater heeft in hartje Antwerpen. De acteurs passen hun plat Antwerps dialect een beetje aan, opdat ook Nederlandse oren hun blijspel kunnen volgen. Datzelfde doen de Bourgondische Belgen; vier in België bekende cabaretiers die de actualiteit en het alledaagse leven van de gewone Belg onder de loep nemen. Ook zij treden op in De Maagd. Mogelijk willen zij hun werkterrein uitbreiden. Tenslotte is dat de onbedaarlijk komische Philippe Geubels ook gelukt. Vijf jaar geledenmaakte hij zijn entree in Nederland in De Maagd.
Hoewel Vlamingen nadrukkelijk worden uitgenodigd, wil De Maagd in de eerste plaats haar stads- en streekgenoten bedienen. Het theater ziet zich als ontmoetingsplaats van de stad en maakt graag plaats voor amateurs. Vrijwel alle amateurverenigingen in de podiumkunsten zijn er thuis. In 2017 vullen zij liefst 32 keer de grote zaal; de ruimte waar in vervlogen tijden menigeen in de kerkbanken plaatsnam om de Heilige Mis bij te wonen. Vanaf 1987 is de Heilige Maagd Maria-Tenhemelopneming niet meer als kerk in gebruik. Na drie jaar leegstand, trekken vanaf 1990 artiesten op in het gebouw. De gemeente is eigenaar en exploiteert het gebouw.
Omarmen
De Maagd heeft haar uiterlijk mee: de kerk is in 1829 gebouwd in waterstaatsstijl. Het religieuze verleden is alom tegenwoordig. De fraaie glas-in-loodramen bepalen de sfeer in de foyers, dikke pilaren schragen het plafond in de grote zaal. Her en der zijn kerkelijke ornamenten bewaard gebleven.
Het theater voelt in deze katholieke omgeving als een vertrouwd huis. “Bergenaren omarmen dit gebouw: het is van ons”, benadrukt directeur Cees Meijer. “Zij zijn trots op het gebouw en oud-parochianen zijn onze beste ambassadeurs. Rondleidingen door het gebouw zijn altijd volgeboekt.”
Haar uitstraling verlaagt de drempel laag waardoor De Maagd een gemêleerd publiek trekt. Meijer: “De Maagd heeft niet de elitaire sfeer die om een schouwburg kan hangen. Dit theater is geen linkse hobby.”
Passen en meten
Het gebouw kent ook belemmeringen: het heeft slechts één grote zaal. De podiumruimte en toneeltoren bieden beperkt ruimte. Het Residentieorkest kan er met passen en meten precies in mits de bassisten tussen de coulissen spelen. Voor publiekstrekkers als grote musicals is De Maagd te klein. Anderzijds is de (enige) zaal weer te groot voor kleine producties. Maar, zo weet programmeur Erik de Rooij, liefhebbers van bij voorbeeld experimenteel theater gaan gemakkelijk naar de Randstad of naar het nabije Antwerpen.
Voor hele grote producties werkt De Maagd samen met het grotere theater De Kring in Roosendaal. Om het de cultuurminnende Bergenaren makkelijk te maken, regelt De Maagd kaartverkoop en gratis busvervoer naar Roosendaal. Dat gebeurt zo’n zes keer per jaar. Programmeur De Rooij schat de bezoekersoverlap op tien procent en dat is wederzijds. In de programmering houden beide theaters rekening met elkaar.
Ondanks alle hindernissen, is het Bergse theater in trek. Grootheden als Herman van Veen, Joris Linssen en Tineke Schouten vallen voor De Maagd. Erik de Rooij moet telkens puzzelen om alle aanbod de ruimte te geven.
Voor een greep uit de voorstellingen, zie onderaan dit artikel.
Semi professioneel
Daarnaast zijn volop lokale publiekstrekkers: de geliefde Grote Bergse Geschiedenis Show, de (aanstormende) talenten van het Centrum voor de Kunsten (CKB) en hoogwaardige uitvoeringen van de BOV en andere Bergense gezelschappen. De Bergse Operette Vereniging legt zich inmiddels met groot succes toe op musicals. Drie jaar achtereen won BOV de landelijke Amateur Musical Award voor de beste musicaluitvoering. De awards hangen trots in de foyer van De Maagd. “Voor de BOV is het theater bijna een clubhuis”, verklaart directeur Meijer. Andersom waren mensen van het theater bij de prijsuitreikingen. Die betrokkenheid komt niet uit de lucht vallen: de BOV was de belangrijkste kraamhulp bij de geboorte van De Maagd.
Dat zit zo: de BOV was in de jaren tachtig naarstig op zoek naar een professioneel podium. De oude Luxorzaal voldeed niet en de groeiende stad ontbeerde een serieuze schouwburg. Wat nu? De Luxorzaal verbouwen, nieuwbouw plegen? De gemeenteraad brak zich er hoofd over; consensus was niet te vinden. Het gekrakeel bracht de toenmalige burgemeester Pieter Zevenbergen naar Amsterdam, om daar de zinnen verzetten. Hij stuitte in de hoofdstad op een boek van architect Onno Greiner. Greiner had eerder theaters ontworpen voor Leiden en Amersfoort en ook kerken een nieuwe bestemming gegeven. Het kwartje viel. De door de gemeente overgenomen leegstaande kerk kwam in beeld, architect Greiner werd uitgenodigd. De rest is geschiedenis.
Geen cent te veel
Dat alles ging niet zonder slag of stoot. De verbouwing mocht de gemeente achttien miljoen gulden kosten en geen cent meer. Dankzij aanvullende gelden van Monumentenzorg, een Haags potje voor bijzondere projecten, de provincie en het Bergse bedrijfsleven, slaagde Bergen op Zoom om als eerste in Nederland een professioneel theater in een kerkgebouw te vestigen.
Natuurlijk vreesde de omringende horeca stevige concurrentie van De Maagd. Er volgden nauwlettende afspraken: geen bruiloften en partijen (tenzij theater gerelateerd), geen restaurant, geen café maar wel de mogelijkheid om nog even na te borrelen in de foyer.
De gemeente Bergen op Zoom is eigenaar van het gebouw gebleven. De gemeente beheert het theater, betaalt onderhoud en de personeelslasten. De Maagd valt onder het gemeentelijke Cultuurbedrijf waarvan eerdergenoemde Cees Meijer directeur is. Het Cultuurbedrijf heeft ook zeggenschap over het museum Markiezenhof (met kleine zaal voor intieme voorstellingen) en het CKB (cursuscentrum met een eigen theaterzaal met 150 stoelen, vlakke vloer). Deze drie podia werken als vanzelf veel samen. Daarnaast kunnen de Bergenaren zich verheugen op het Poppodium en op het kleinschalige Vestzaktheater voor amateurs.
Luxe
De gemeenteraad eist telkenjare een brede en een kostenneutrale programmering in De Maagd. Dus moet De Rooij niet alleen succesvolle cabaretiers binnenhalen, maar ook een kostbare voorstelling als een opera programmeren. De kunst is een inhoudelijke en financieel evenwichtige programmering voor elkaar te krijgen. Is er sprake van inhoudelijke bemoeienis van de gemeente? Directeur Meijer en programmeur De Rooij schudden het hoofd: gelukkig niet. Wel moeten zij elk cent verantwoorden tegenover de gemeenteraad.
De vraag rijst of de gemeenteraad bij het vaststellen van de begroting, een jaarlijkse rituele dans ten tonele voert over de kosten van De Maagd. Het antwoord stelt gerust. Na een forse bezuiniging acht jaar geleden, heerst er rust op het financiële vlak. Zowel Meijer als De Rooij beamen dat zij daarmee in een luxe positie verkeren. Dat hebben ze te danken aan de plaats die De Maagd in de Bergse samenleving inneemt.
*) Dit artikel van Joke Knoop wordt postuum gepubliceerd.
Een greep uit het programma van De Maagd 2019 – 2020:
LOKAAL
TDC
Harmonie Kolping’s Zonen
The Musicompany
Kleinkunstensemble Frappant
West-Brabants Symfonieorkest
Hét Concertkoor
DANS
Scapino
Charkov City Opera en Ballet
Dutch Don’t Dance Division
KLASSIEK
Ensemble Sans Souci
Rangel Silaev
European Philharmonia
Jeroen de Groot
MUZIEKTHEATER
Marcel de Groot
Erik Krikke en de 7 Bridges
Percossa
Pater Moeskroen
SHOW
Tineke Schouten
Derek Ogilvie
Thomas Dekker
THEATERCONCERT
Herman van Veen
Ellen ten Damme
Frank Boeijen
Tania Kross
TONEEL
Huub Stapel
Bram van der Vlugt
Victor Löw, Peter Bolhuis e.a.
THEATERCOLLEGE
Mart Smeets
Wim Daniëls
Mr. Gerard Spong
CABARET
Urbanus
Rob Scheepers
Arnout Van den Bossche
Van der Laan en Woe
Theater De Maagd Bergen op Zoom
Lees hier andere afleveringen in de theaterserie
© Brabant Cultureel 2019