Brabant Cultureel zet dit najaar in een serie de schijnwerper op kleine en middelgrote theaters Noord-Brabant. Ze staan wat in de schaduw van de theaters in de grote steden, maar zijn in hun eigen gemeente of regio het hart van het (sociaal-) culture leven. Vandaag deel 2, Cultureel Centrum Jan van Besouw in Goirle. Een gesprek met directeur Sanna Weustink.
door Emmanuel Naaijkens
In het restaurant van theater Jan van Besouw zitten plukjes cursisten tijdens de pauze gezellig aan de koffie. Dan klinken er plotseling vrolijke klanken door de ruimte, een bezoeker is achter de piano gekropen. Op het gezicht van directeur Sanna Weustink verschijnt een brede glimlach. “Dat is ook het Jan van Besouw. Spontaan mensen laten genieten van je talenten, anderen inspireren.” Het is de rode draad in het verhaal dat Weustink op een vrijdagochtend in het Grand Café te vertellen heeft met de kernwoorden ‘synergie’ en ‘kruisbestuiving’.
Jan van Besouw afficheert zich als cultureel centrum, maar dat begrip krijgt in Goirle een ruime invulling. Want naast de theateractiviteiten biedt het complex onderdak aan uiteenlopende organisaties zoals KBO, Atelier ’78, Factorium Podiumkunsten (muziek en ballet), Koninklijke Harmonie Oefening en Uitspanning, een biljartvereniging, diverse koren, poppentheater Jeanne van Midde en de lokale omroep. Mensen kunnen er cursussen volgen, er zijn zalen voor vergaderingen en conferenties. En dan is er nog de Openbare Bibliotheek met een geautomatiseerde uitlening. Daar komt geen medewerker meer aan te pas. De bibliotheek kent daardoor misschien wel de ruimste openingstijden van Nederland, op werkdagen van 9.00 uur tot 23.00 uur. Het personeel van het restaurant houdt een oogje in het zeil en sluit de bieb ’s avonds laat af.
“Jan van Besouw is het cultuurhuis voor alle inwoners van Goirle en het kerkdorp Riel, het is hun thuis”, zegt directeur Weustink. Met die opvatting staat ze in een lange traditie. Het fundament werd gelegd door de Stichting Sociaal-Culturele Accommodaties Goirle, die in 1977 het enorme pand van de Fraters van Tilburg grondig liet verbouwen tot een complex met een brede sociale functie. En het is niet toevallig dat het de naam Jan van Besouwhuis kreeg, een man die aanzien genoot als een sociale textielfabrikant.
Na een kwart eeuw voldeed die accommodatie niet meer en in opdracht van de gemeente ging een aannemer aan de slag om het gebouw te moderniseren. Met veel vlagvertoon opende het nieuwe Jan van Besouw (inmiddels zonder de toevoeging ‘huis’) in 2005 de deuren. De Goirlenaren liepen met open monden door het gebouw, zo prachtig vonden ze het. Maar in de jaren daarna sloeg de stemming om, vooral in de lokale politiek. Want zo’n monumentaal pand exploiteren kost een paar centen, en de gemeenteraad moest meerdere malen met tegenzin de gaten in de begroting stoppen met extra subsidie. Verenigingen klaagden op hun beurt over te hoge huren en dreigden te vertrekken.
De periode dat Jan van Besouw vanwege financiële perikelen veelvuldig de krant haalde, is voorbij, zo verzekert directeur Weustink. Het cultureel centrum schrijft zwarte cijfers. “Nu kunnen we het eindelijk eens over de inhoud hebben. Al die jaren is het, ook in de gemeenteraad, vooral over de financiën gegaan. Dat is niet goed voor de beeldvorming. Ik wil met een schone lei beginnen en transparant zijn naar het gemeentebestuur.” Voor Weustink staat vast dat ook voor een culturele instelling een gezonde exploitatie een voorwaarde is. Ze heeft diverse functies in het bedrijfsleven gehad en is ook nog ondernemer geweest, dus zij weet drommels goed dat je inkomsten en uitgaven in evenwicht moet houden.
Een manager dus aan het roer van het Jan van Besouw, waar haar voorgangers een culturele achtergrond hadden. Twee jaar geleden zag de geboren Amsterdamse, die alweer zeven jaar in Goirle woont, een advertentie voor een nieuwe directeur. “Ik vond het wel een uitdaging. Ik kende het Jan van Besouw alleen als bezoeker, maar ik had als kind al veel belangstelling voor cultuur. Ik heb in de loop van de tijd heel wat voorstellingen gezien, in alle disciplines.”
Weustink schrok er ook niet voor terug om voor het eerst in haar leven een programma samen te stellen voor het lopende seizoen. Er is geen commissie die haar daarin adviseert. “Ik heb natuurlijk links en rechts wel met bezoekers gesproken en met mensen die er kijk op hebben. Voeling houden met je publiek is heel belangrijk. Ik probeer ook zoveel mogelijk voorstellingen bij te wonen en te peilen wat de reacties van de bezoekers zijn.” Dat wil niet zeggen dat ze blindelings de smaak van het publiek volgt.
In de samenstelling van het programma laat zij zich vooral leiden door wat een voorstelling of uitvoering teweeg brengt. “Zet het mensen aan het denken, ontroert het, raakt het, houdt het de bezoekers na afloop nog bezig. Ja, wat engagement.” Graag wil ze het publiek verleiden om wat avontuurlijker te zijn in de programmakeuze, de mensen uit hun comfortzone te halen. Om niet alleen af te gaan op wat ze van tv kennen, of van YouTube. “Voorwaarde is wel dat bezoekers erop moeten kunnen vertrouwen dat ook wat voor hen nog onbekend is, kwaliteit heeft.”
Met zoveel organisaties en verenigingen die in het Jan van Besouw hun thuis hebben, zou je kunnen denken dat Weustink vooral ‘huisbaas’ is. Maar dat is toch verkeerd gedacht. Want al die clubs mogen dan autonoom zijn en hun eigen ding doen, het is Weustinks ambitie als directeur om ook te zoeken naar dwarsverbanden, om de verschillende partijen met elkaar te verbinden op basis van een bepaald thema. Als voorbeeld noemt zij de voorstelling van Eric Corton, gebaseerd op het boek Ma van Hugo Borst, dat gaat over diens dementerende moeder. De Literaire Kring en de bibliotheek hebben ingehaakt op het thema, fotoclub F.A.K. Lumen exposeerde een reeks portretten van ouderen. En er was een voorlichtingsavond over ouder worden. “Op deze manier creëer je als Jan van Besouw toegevoegde waarde.”
Bovendien hoopt Weustink dat er met deze thema’s ook mensen in het Jan van Besouw komen die de stap anders niet gezet zouden hebben. “We hebben een groot draagvlak onder de bevolking, dagelijks komen hier zo’n zevenhonderd mensen over de vloer. Maar er zijn nog steeds mensen in Goirle die hier nog nooit binnen zijn geweest, zelfs als ze bij wijze van spreken om de hoek wonen.” De directeur zegt dat de drempel lager is dan ooit, maar kennelijk voor sommige mensen nog steeds een beletsel.
Jongeren hebben daar op zich geen last van, maar voor het Jan van Besouw is het, net als voor andere theaters, een groep die moeilijk is te bereiken. “Het leven is voor hen vluchtiger, ze zijn ongeduriger. Je ziet dat op grote festivals. Als een bepaalde popgroep niet bevalt gaan ze naar een ander podium.” Het onderwijs kan een springplank zijn om jongeren vertrouwd te maken met cultuur. De kinderen van alle basisscholen komen onder schooltijd naar jeugdvoorstellingen en leerlingen van het Mill-Hillcollege geven hun schoolvoorstellingen in het Jan van Besouw. Cultuureducatie en -participatie is een van de speerpunten in het beleid.
Het Grand Café is ondergebracht in een BV, waarvan de stichting SCAG de enige aandeelhouder is. Zeven jaar geleden, toen deze constructie werd ingevoerd, kwam er uit de hoek van de plaatselijke horeca forse kritiek, omdat sprake zou zijn van oneerlijke concurrentie. “We hanteren hier commerciële prijzen en als het Jan van Besouw is gesloten is het restaurant ook dicht.” Toch werft het Jan van Besouw actief op de lokale markt naar bijvoorbeeld bruiloften, partijen en uitvaarten. Het aantal daarvan neemt gestaag toe.
Die koppeling van horeca en theater is noodzakelijk, zegt Weustink. “Als die inkomsten wegvallen is het gedaan met het Jan van Besouw.” Zij relativeert wat de subsidie van ongeveer drie ton die men krijgt van de gemeente. Dat bedrag komt ongeveer overeen met de vaste lasten die het pand ieder jaar met zich meebrengt.
De instelling doet wel aan fondswerving, maar dat levert vooralsnog een bescheiden resultaat op. Behoudens dan de Stichting Annetje van het bedrijf Van Puijenbroek, die tekent voor een meerjarige sponsoring. Net als bij andere culturele instellingen zijn ook in het Jan van Besouw vrijwilligers onmisbaar. Het zijn er ongeveer vijfendertig die worden ingezet om gasten te ontvangen of om kleine klusjes te doen. Die vrijwilligers voelen zich nauw betrokken bij het reilen en zeilen. “Zij zijn goud waard. We hebben zelfs een vrijwilliger die al dik in negentig is. Hij liet onlangs weten het wat rustiger aan te gaan doen.”
Een greep uit het programma 2019 – 2020:
CABARET
Karin Bruers, Ali B., Anne Neuteboom, Christel de Laat, Kasper van Kooten
MUZIEK
J.W. Roy, Leonard Cohen Tribute, Tilburg Big Band, Stef Bos, VOF De Kunst, Seniorenorkest Midden-Brabant, Gerard van Maasakkers, Duo Melis, Ingrid Geerlings en Jan Gruithuyzen, Gauguin Ensemble
TONEEL
Yora Rienstra, Saskia Temmink, Hairspray
DANS
The Ruggeds, Panama Pictures
FILM
Fiddler on the roof, The Danish Girl, Darkest Hour, Maria Stuarda
LOKAAL
Jamsessies, Koninklijke Harmonie Oefening en Uitspanning, Vocapella, Literaire estafette
LEZINGEN
Anna Enquist en Ivo Janssen, Gerlof Meijer, Jan Willem Rozenboom
JAN VAN BESOUW
Lees terug op Brabant Cultureel:
BRABANT CULTUREEL BELICHT IN EEN SERIE THEATERS BUITEN DE GROTE STEDEN
© Brabant Cultureel 2019