Aan de andere kant van de Noordzee zou er als waarschuwing bij staan: ‘Strong language’. Er wordt heel wat gevloekt en getierd in de voorstelling ‘Wie is bang’. Maar ja, het gaat dan ook om niets minder dan de dood van het toneel. Wie zou dan niet bang zijn?
door Arnold Verplancke
Een stuk waarin man en vrouw elkaar de tent uit vechten? Dan denk je automatisch aan Wie is bang voor Virginia Woolf. Edward Albee schreef het stuk in 1962. Twee jaar later al speelden Ank van der Moer en Han Bentz van den Berg een memorabele versie in Amsterdam. Nog twee jaar later deden Elizabeth Taylor en Richard Burton het dubbeldik over op het filmdoek.
Inmiddels zijn we een paar generaties verder. De Vlaamse toneelschrijver Tom Lanoye heeft op het raamwerk van Albee’s klassieker een nieuw stuk geschreven dat kortweg heet Wie is bang. Ook over twee mensen die elkaar voorturend verbaal martelen, uitschelden, vernederen en soms zelfs fysiek bekogelen. Het speelt zich echter niet af in het huis van een Amerikaanse hoogleraar, maar achter de coulissen van een schouwburg waar een ouder toneelechtpaar de zoveelste voorstelling van de klassieker heeft gespeeld. Ze toeren ermee het land rond en het is de kurk waarop zij financieel blijven drijven. Els Dottermans en Han Kerckhoffs – in werkelijkheid ook getrouwd – spelen dat stel, Denise en Jo. Zij venijnig en schel schreeuwend. Hij meer ingehouden en soms mompelend, maar minstens zo dodelijk.
Evenals bij Albee komt er ’s avonds laat een jong stel op bezoek om kennis te maken. In dit geval twee jonge acteurs van buitenlandse afkomst. Jo heeft hen uitgenodigd, omdat hij overheidssubsidie kan krijgen voor een multiculturele uitvoering van de inmiddels platgespeelde klassieker. De anderen weten dat niet.
Dilan Yurdakul en Tarikh Janssen geven hun gerenommeerde collega’s lekker tegenspel. Van schrijver Lanoye hebben zij meer profiel gekregen dan het jonge stel bij Albee. Naar verluidt heeft Lanoye daarbij veel van hun eigen achtergrond gebruikt.
Van een voorzichtige kennismaking blijkt al snel geen sprake. Alle vier verliezen zij zich in felle discussies. Er worden keiharde en vernietigende grappen gemaakt en ze kleineren elkaar als het maar even kan. Zowel de generatieverschillen als de culturele tegenstellingen bieden daar volop munitie voor.
Wat zij beweren, kan zowel waar als verzonnen zijn, als het maar bruikbaar lijkt in de conflicten. Het belangrijkste onderwerp dat onder al dat gekift schuil gaat? Het toneel zelf. Nostalgische herinneringen van het oudere echtpaar, de barre werkelijkheid van het rondreizen met een uitgekauwde publiekstrekker, de vreemde kronkels van het subsidiestelsel, de vernieuwingsdrang van een nieuwe generatie, maar ook haar gebrek aan historisch benul.
Als de anderen naar achter zijn en de oudere acteur alleen blijft met de jonge actrice probeert hij haar te verleiden, gebruik makend van zijn positie. #MeToo op het toneel. Hij doet dat doorzichtig, maar toch zo dat plaatsvervangende schaamte je bekruipt. Zij troeft hem overigens knap af.
Tegen het einde richt Han Kerckhoffs zich rechtstreeks tot het publiek en verkondigt hij dat het toneel dood is. Het zaallicht is aangefloept waarmee een breuk met de toneelwerkelijkheid wordt gesuggereerd. Het toneel is immers hun kindje en net als bij Albee verklaart hij het kind dood. Els gebiedt hem verder te gaan, zoals Martha in het Engelstalige stuk ook het fantasiekind niet kwijt wil.
De knappe toneeltekst van Lanoye krijgt een levendige vertolking van dit viertal. Als je iets van de toneelliteratuur afweet, verrijkt dat Wie is bang. Maar ook zonder die bagage is deze voorstelling volop de moeite waard. Voor zover nu bekend, is de voorstelling in Noord-Brabant alleen te zien op 21 december in Eindhoven.
Oja, ook bij de première in Zeeland werd het publiek vooraf gewaarschuwd, maar aan deze kant van de Noordzee hebben ze daar veel meer woorden voor nodig dan aan de overkant: ‘De voorstelling is een humoristisch en rauw theaterstuk waar mogelijk soms aanstootgevende tekst en ruw taalgebruik in zit.’ Het is maar dat u het weet.
‘WIE IS BANG’
SPEL
Els Dottermans
Han Kerckhoffs
Dilan Yurdakul
Tarikh Janssen
AUTEUR
Tom Lanoye
REGIE
Koen De Sutter
GEZIEN
Zeeland Nazomerfestival – Middelburg
THEATER ZEELANDIA ‘WIE IS BANG’
© Brabant Cultureel 2019